De Belgische Verkiezingen van 2024: Oxfam geeft 6 aanbevelingen om tegen ongelijkheid te strijden

Bij Oxfam België strijden we voor systemische oplossingen door politiek engagement. We vragen onze politieke beslissingsmakers om onrechtvaardige praktijken en wetten die ongelijkheid veroorzaken te hervormen. We moedigen bovendien elke politieke kandidaat aan om de volgende inspanningen te ondersteunen, en zo bij te dragen aan het einde van bestaande ongelijkheden.   

1.De keuze voor fiscale rechtvaardigheid

België wordt soms voorgesteld als een land waarin er een overschot aan gelijkheid is. Maar schijn bedriegt: de 1% rijkste mensen bezitten 25% van alle rijkdommen, meer dan al wat de 70% armsten samen hebben. De armste helft van ons land bezit daarentegen maar 8% van de totale rijkdom, terwijl de rijkere helft de overige 92%in haar bezit heeft.  

We behaalden al betekenisvolle overwinningen voor meer fiscale rechtvaardigheid. Eind 2021 werd er een internationaal akkoord gesloten tussen 137 landen, waaronder België. Hiermee verbinden de ondertekenaars zich tot een internationale belasting van 15% op de winsten van multinationals boven de € 750 miljoen.   

Onze aanbevelingen voor meer fiscale rechtvaardigheid:

• We hebben in België nood aan een belastinghervorming die de lasten op arbeid verlaagt en werkende mensen toelaat om volop te leven. Deze vermindering van de overheidsinkomsten kunnen we compenseren met een rechtvaardigere belasting op kapitaal. De maatregel is essentieel, want België is het OESO-land met het grootste belastingsverschil tussen kapitaalbezitters en werknemers. We hebben dit budget ook nodig om de klimaattransitie te financieren en om ongelijkheid uit de wereld te helpen. Er zijn hier meerdere scenario’s mogelijk, zoals een belasting op rijkdom, op financiële transacties of een meer consistente belasting op dividenden en meerwaarde op aandelen.
• Crisistijden vragen om crisismaatregelen: een speciale, automatische belasting op overvloedige winsten in crisistijd kan voorkomen dat burgers te hard te lijden onder de inflatie. Dit had bijvoorbeeld een constructieve oplossing kunnen geweest zijn tijdens de globale pandemie. De grote energie-, voedings- en farmaceutische concerns rijfden toen enorme winsten binnen terwijl de koopkracht van de bevolking net fors daalde. Dat blijkt uit ons rapport Survival of the Richest, dat in januari 2023 werd gepubliceerd ter gelegenheid van het WEF (World Economics Forum) in Davos. We kunnen en moeten overtollige winsten belasten. België heeft al een paar keer het goede voorbeeld gegeven, zoals met de recente belasting voor energieproducenten.    
• In de bres tegen belastingontduiking: belastingontwijking door multinationals zorgt elk jaar voor een verlies van 30 miljard euro uit de staatskas. België moet de EU onder druk zetten om harder te vechten tegen fiscale paradijzen in en buiten haar territorium.
• De winst die aandeelhouders uitgekeerd krijgen moet verbonden worden aan het naleven van sociale- en klimaatdoelen om de economische belangen en het maatschappelijke welzijn weer op één lijn te krijgen. We pleiten ervoor om minstens 50 procent van de variabele beloningen van CEO’s te laten afhangen van niet-financiële criteria zoals het verminderen van de CO2-uitstoot van bedrijven. Dit zou CEO’s aanmoedigen om zich meer te richten op het algemene belang dan op het maximaliseren van de aandeelhouderswinsten.

  2.   Een rechtvaardige en duurzame ecologische overgang

De globale temperatuurstijging, toegenomen droogtes, hevigere stormen en overstromingen: de gevolgen van klimaatcrisis manifesteren zich op steeds meer voelbare manieren. Ze hebben een directe impact op ons dagelijks leven en raken de landen en inwoners met minder sterke inkomens het hardst. Ironisch genoeg zijn zij het minst verantwoordelijk zijn voor de klimaatontregeling.

De Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering (IPCC) zegt dat een klimaatramp nog te vermijden is. Een koerswijziging ligt dus binnen ons bereik, en de verkiezingen zijn het ideale moment om deze in te zetten. Samen konden we België al bewegen tot een vermindering van de agrobrandstoffen in benzine en diesel. Dankzij het maatschappelijk middenveld mag er tegen 2030 nog maximaal 2,5% (diesel) en 4,5% (benzine) bijgemengd worden. Dit is een grote vooruitgang ten opzichte van de vorige 7 procent.  

 Onze aanbevelingen voor meer klimaatrechtvaardigheid:

• De uitstoot van broeikasgassen verminderen: het laatste rapport van het IPCC benadrukt dat de volgende politieke legislatuur de laatste kans is om de opwarming van de aarde tot anderhalve graad te beperken, en zo het Verdrag van Parijs te respecteren. België moet tegen 2030 haar uitstoot van 1990 met minstens 61% verminderen, en de EU aanmoedigen tot een verlaging van 73%.  
• Onze methaanuitstoot verminderen in de energie-, landbouw- en afvalsector, in overeenstemming met de genomen engagementen tijdens COP 26/
• De vrijwillige koolstofmarkt hervormen. Markten voor koolstof zijn systemen waarbij koolstofkrediet wordt verhandeld door bedrijven of particulieren. Dit is een problematisch systeem want het moedigt bedrijven aan om hun uitstoot te compenseren, eerder dan ze te verminderen. Oxfam vraagt aan België om druk uit te oefenen om echte uitstootverminderingen wettelijk te verplichten.  
• Ban agrobrandstoffen van de eerste generatie uit het transport in België. Twee rapporten van Oxfam België tonen duidelijk aan dat de kweek van agrobrandstoffen in Peru en Brazilië mensenrechten schendt, luchtverontreiniging veroorzaakt en aanzet tot land- en waterroof.  
• België moet de strijd tegen klimaatontregeling met minstens 500 miljoen euro per jaar steunen. Deze bedragen mogen niet gegeven worden als leningen of vermomd worden als ontwikkelingshulp, zoals te vaak gebeurt.
• Genderrechtvaardigheid is één van de belangrijkste peilers van klimaatrechtvaardigheid. Dit komt overeen met de feministische acties voor klimaatrechtvaardigheid van UNWOMEN. België moet zich hierbij opstellen als een voorbeeldland in de EU.

3.Een economisch systeem dat de rechten van mens en milieu respecteert 

Ons huidige economische systeem buit natuurlijke grondstoffen en miljarden mensen overal ter wereld uit ten voordele van grote bedrijven en een minderheid van ultra-geprivilegieerden.

Wij boekten in 2024 succes met de goedkeuring van een Europese zorgplichtwet, het correct presenteren van informatie en voorzichtig inschatten van risico’s, door het Europees Parlement en de Raad van Europa.  

Onze aanbevelingen voor duurzame waardeketens:  

• Een ambitieuze nationale zorgplichtwet uitwerken. Dit betekent dat er een wet zou komen die bedrijven verplicht om eventuele negatieve impact op mensen-, arbeids- en milieurechten in hun waardeketen te identificeren, voorkomen, oplossen of desnoods te compenseren. De wet houdt ook in dat ondernemingen die haar niet respecteren burgerlijk aansprakelijk kunnen worden gesteld, en dat slachtoffers verhaal kunnen halen bij de rechtbank, voor verwerpelijke daden door ondernemingen. Deze wet moet voldoen aan internationale richtlijnen, juridisch bindend zijn en alle mensenrechten en arbeidsrechten omvatten.  
• Engagement voor een handelsbeleid dat consistent, democratisch en bindend is inzake  duurzaamheid, mensen- en arbeidsrechten en milieunormen.   
• Een stabiel en eerlijk inkomen garanderen voor landbouwers in het globale Zuiden.

4.Een sociaal en ecologisch landbouwbeleid 

Een handjevol multinationals hebben het grootste deel van voedselproductie in handen. Ze produceren voedsel in enorm lange ketens, met gigantische monoculturen, misbruiken meststoffen en pesticiden en buiten arbeider systematisch uit in hun waardeketens. Onderzoek van Oxfam wijst uit dat 18 grote ondernemingen in de voedingssector gemiddeld ongeveer 14 miljard aan uitzonderlijke winsten hebben gemaakt tussen 2021 en 2022. Toch zijn de prijzen van voedsel in 2022 wereldwijd met meer dan 14% gestegen.

Onze aanbevelingen voor een agro-ecologische overgang van ons voedingssysteem:  

• Eerlijke verloning en waardige levensomstandigheden voor alle landbouwers garanderen
• De toegang tot duurzame, gezonde voeding uit lokale, eerlijke handel voor iedereen garanderen
• De agro-ecologie ondersteunen met onderzoek en een overgangsfonds
• Gender als belangrijke factor integreren in het landbouwbeleid. Dit kunnen we doen door vrouwen beter te vertegenwoordigen, gegevens over gender te verzamelen, vrouwen hun werkomstandigheden te verbeteren en de ongelijke verdelingen van productieve en reproductieve taken in landbouwkringen recht te trekken.

5.Een antwoord bieden op humanitaire noden tijdens crises en rampen

Extreme ongelijkheid, armoede, mensenrechtenschendingen, meer en meer langdurige gewapende conflicten, de klimaatcrisis, de hoge voedsel- en energie-inflatie … Al deze crises zorgen voor een nood aan dringende humanitaire hulp voor ongeveer 300 miljoen mensen.

België (net zoals het merendeel van de OESO-landen) heeft zich helaas nooit aan haar belofte gehouden om 0,7% van haar bruto nationaal product (BNP) aan publieke internationale hulp te geven.

Onze aanbevelingen om te antwoorden op humanitaire noden:

• Toon een duidelijke engagement voor een humanitair, feministisch en dekoloniaal systeem dat bijdraagt aan de hervorming van het machtsevenwicht
• Houd rekening met de specifieke noden van meisjes en vrouwen in humanitaire noodsituaties, aangezien zij disproportioneel worden geraakt door deze crises
• Neem maatregelen om te antwoorden op dringende humanitaire noodkreten met name in Jemen, de RDC, Gaza en in het Sahelgebied.
• Vraag een onmiddellijk en permanent staakt-het-vuren van elk gewapend conflict, en dan vooral in Gaza
• Verhoog het budget om te antwoorden op humanitaire noden: besteed 15% van het budget voor internationale samenwerking aan SDG 2 “zero hunger” en 0,7% van het bruto nationaal inkomen aan officiële internationale hulp.  Let er hierbij op dat de officiële internationale hulp niet gebruikt wordt voor restrictief beleid, we moeten meer middelen beschikbaar stellen om tekorten in de financiering van noodhulp aan te vullen.
•  Breng een synergie tot stand tussen de engagementen en inspanningen op de verschillende beleidsniveaus: het Belgische, het Europese en dat van de de Verenigde Naties

    6. Opkomen voor gendergelijkheid

Eén op de drie vrouwen wereldwijd krijgt in haar leven te maken met geweld. Vrouwen worden gemiddeld 24% minder betaald dan mannen voor vergelijkbaar werk, ongeacht regio of sector. Het huidige politieke en economische model genereert en bestendigt uitbuiting, onderdrukking en geweld op basis van geslacht, maar ook op basis van huidskleur, economische situatie, leeftijd, seksuele geaardheid en genderidentiteit.  

In België bedroeg het verschil in jaarloon tussen vrouwen en mannen in 2021 nog 21%, en tijdens de hittegolven van 2022 was het sterftecijfer zes keer hoger bij vrouwen dan bij mannen.

We verwelkomen de recente beslissingen van de Belgische regering om genderrechtvaardigheid te bevorderen. België heeft bijvoorbeeld de wet #StopFeminicide goedgekeurd, een van de meest vooruitstrevende in Europa. Maar we kunnen nog veel verder gaan:

Onze aanbevelingen voor meer genderrechtvaardigheid:

• Stel de gegevens over ongelijkheid correct bij: het is essentieel dat het sectorbeleid de ongelijkheid op basis van geslacht, seksuele geaardheid, leeftijd, gezondheid of huidskleur niet verergert, maar juist een instrument wordt om deze ongelijkheid te verminderen. Met andere woorden, het sectorbeleid moet proactief genderresponsief zijn op een intersectionele manier. Om dit te bereiken moeten passende controles uitgevoerd worden en moeten het beleid begeleid worden via overleg met de relevante stakeholders op alle vier de niveaus van de Belgische overheid.  
• Versterk de wetgeving met het oog op genderrechtvaardigheid door fatsoenlijke lonen voor vrouwen in te voeren en te blijven garanderen, waaronder ook een eerlijke vergoeding voor zorgarbeid. Daarnaast moeten de wetten voor gelijke lonen voor mannen en vrouwen volledig worden toegepast en moeten alle vormen van discriminatie, geweld en intimidatie op grond van geslacht worden bestreden.
• Voer een feministisch belastingsysteem in, d.w.z. het financieren van universele sociale bescherming en openbare diensten die tegemoet komen aan de specifieke behoeften van vrouwen.
• Integreer gender als belangrijke factor in het landbouwbeleid. Dit kunnen we doen door vrouwen beter te vertegenwoordigen, gegevens over gender te verzamelen, vrouwen hun werkomstandigheden te verbeteren en de ongelijke verdelingen van productieve en reproductieve taken in landbouwkringen recht te trekken.
• Houd rekening met de specifieke noden van meisjes en vrouwen in humanitaire noodsituaties, aangezien zij disproportioneel worden geraakt door deze crises
• Genderrechtvaardigheid is één van de belangrijkste peilers van klimaatrechtvaardigheid. Dit komt overeen met de feministische acties voor klimaatrechtvaardigheid van UNWOMEN. België moet zich hierbij opstellen als een voorbeeldland in de EU.