Rijke landen komen hun belofte van 100 miljard dollar aan klimaatfinanciering niet na en ondermijnen zo de klimaatmaatregelen

Terwijl de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen blijft stijgen en de klimaatverandering meer schade toebrengt aan de mensen en plaatsen die het minst verantwoordelijk zijn voor het probleem, zijn de rijke vervuilende landen nu drie jaar te laat met hun belofte om 100 miljard dollar per jaar aan klimaatfinanciering te mobiliseren voor lage- en middeninkomenslanden.

Tot overmaat van ramp, zegt Oxfam, is de daadwerkelijke steun die zij verlenen veel lager dan de gerapporteerde cijfers doen vermoeden, en komt deze vooral in de vorm van schuld die moet worden terugbetaald.

Uit het vandaag gepubliceerde 'Climate Finance Shadow Report 2023' van Oxfam blijkt dat donoren beweren in 2020 83,3 miljard dollar te hebben gemobiliseerd, maar dat de werkelijke waarde van hun uitgaven hooguit 24,5 miljard dollar bedroeg. De bewering van 83,3 miljard dollar is een overschatting omdat het projecten omvat waarvan de klimaatdoelstelling te hoog is opgegeven of als leningen die tegen hun nominale waarde worden genoemd.

Door het verstrekken van leningen in plaats van subsidies zijn deze fondsen zelfs potentieel schadelijk voor lokale gemeenschappen in plaats van ze te helpen, omdat ze de schuldenlast van landen met een al zware schuldenlast nog verder verhogen - zeker in deze tijd van stijgende rentevoeten.

Donorlanden herbestemmen tot een derde van de officiële hulpbijdragen als klimaatfinanciering in plaats van nieuw en extra geld uit te trekken, terwijl meer dan de helft van alle klimaatfinanciering voor de armste landen ter wereld nu in de vorm van leningen wordt verstrekt.

Van de bilaterale geldschieters heeft Frankrijk het hoogste aandeel in de bilaterale publieke klimaatfinanciering in de vorm van leningen, namelijk maar liefst 92%. Andere landen die veel leningen verstrekken zijn Oostenrijk (72 procent), Japan (90 procent) en Spanje (89 procent). In 2019-20 kwam 90 procent van alle klimaatfinanciering door multilaterale ontwikkelingsbanken, zoals de Wereldbank, als leningen.

"Dit is zeer onrechtvaardig. Rijke landen behandelen armere landen met minachting. Daarmee ondermijnen ze cruciale klimaatonderhandelingen op fatale wijze. Ze spelen een gevaarlijk spel waarbij we allemaal het onderspit delven", aldus Nafkote Dabi, beleidsmedewerker klimaat bij Oxfam International.

In de aanloop naar de klimaattop in Bonn (5-15 juni) constateert Oxfam ook dat klimaatgerelateerde ontwikkelingsfinanciering grotendeels genderblind is. Slechts 2,9 procent van alle financiering noemde gendergelijkheid als prioriteit. Slechts een derde van de klimaatfinancieringsprojecten in 2019-2020 hield rekening met de specifieke behoeften, ervaringen en zorgen van zowel vrouwen als mannen.

Meer geld voor katten en honden

Oxfam schat dat de werkelijke waarde van de fondsen die door de rijke landen in 2020 zijn toegewezen ter ondersteuning van klimaatmaatregelen in lage- en middeninkomenslanden tussen de 21 en 24,5 miljard dollar lag, waarvan slechts 9,5 tot 11,5 miljard dollar specifiek bestemd was voor klimaatadaptatie - cruciale financiering voor projecten en processen om klimaatgevoelige landen te helpen de toenemende schade van klimaatverandering aan te pakken. België had het op één na hoogste geraamde aandeel van klimaatgerelateerde ontwikkelingsfinanciering aan midden,- en lage inkomenslanden in 2019-20.

"Laat u niet wijsmaken dat 11,5 miljard dollar genoeg is voor landen met lage en middeninkomens om hun bevolking te helpen het hoofd te bieden aan meer en grotere overstromingen, orkanen, branden, droogtes en andere vreselijke schade als gevolg van de klimaatverandering", aldus Dabi. "Mensen in de VS geven elk jaar vier keer meer uit om hun katten en honden te voeren."

Oxfam is zeer bezorgd dat er te weinig aandacht wordt besteed aan aanpassingsfinanciering, terwijl India, Pakistan en Midden- en Zuid-Amerika de afgelopen drie jaar allemaal recordhittegolven hebben gekend, in Pakistan later gevolgd door overstromingen die meer dan 33 miljoen mensen hebben getroffen, terwijl Oost-Afrika gebukt gaat onder de ergste droogte in meer dan 40 jaar, wat bijdraagt tot een crisisniveau van honger.

"Ondanks hun extreme kwetsbaarheid voor klimaateffecten krijgen de armste landen ter wereld, met name lageloonlanden en kleine eilandstaten, gewoonweg niet genoeg steun. In plaats daarvan worden zij dieper in de schulden gedreven", aldus Dabi. 

De verwachting dat particuliere investeerders door lage- en middeninkomenslanden kunnen worden gemobiliseerd om een aanzienlijk deel van de klimaatfinanciering voor hun rekening te nemen, is niet uitgekomen en heeft jaarlijks slechts 14 miljard dollar opgebracht, voornamelijk voor mitigatie. Oxfam zegt dat het moeilijk is om details te vinden over hoe deze particuliere financiering wordt gebruikt of wie ervan profiteert. Volgens een recent OESO-rapport is de gemobiliseerde particuliere aanpassingsfinanciering sterk gestegen van 1,9 miljard dollar in 2018 tot 4,4 miljard dollar in 2020, vooral vanwege een groot energieproject voor vloeibaar aardgas in Mozambique waaruit geen aanpassingsactiviteiten blijken.

Verlies en schade

Oxfam is zeer bezorgd dat financiering voor 'verlies en schade' - klimaatgevolgen die niet kunnen worden beperkt of aangepast - nog steeds geen voorspelbare plaats heeft binnen de internationale architectuur voor klimaatfinanciering. De financieringsbehoeften voor verlies en schade zijn dringend: volgens schattingen kunnen lage- en middeninkomenslanden tegen 2030 worden geconfronteerd met kosten tot 580 miljard dollar per jaar.

Denemarken, België, Duitsland, Ierland, Canada, Schotland, Nieuw-Zeeland en Oostenrijk hebben rond COP27 toezeggingen gedaan voor de financiering van verlies en schade, maar alleen die van Schotland, Wallonië en Denemarken waren nieuw en extra geld.

Oxfam zegt dat de lopende besprekingen in het kader van het VN-Raamverdrag inzake klimaatverandering (UNFCCC) om een nieuw mondiaal doel vast te stellen voor het mobiliseren van klimaatfinanciering vanaf 2025 een kans zijn om het vertrouwen tussen rijke en lage- en middeninkomenslanden te herstellen. Maar als fouten uit het verleden niet worden opgelost en gewoon worden herhaald, is dit initiatief al mislukt voordat het goed en wel van start is gegaan.

De verstrekkers van klimaatfinanciering moeten hun inspanningen massaal opvoeren en per geval verslag uitbrengen over de klimaatfinanciering, met vermelding van de feitelijke percentages die naar mitigatie en aanpassing gaan. Er is ook dringend behoefte aan meer financiering voor klimaatmaatregelen op basis van subsidies, en minder aan het lenen van het geld dat zij allemaal beloofd hebben te geven.

Noot voor de redactie

Alleen al in Oost-Afrika hebben droogte en conflicten een recordaantal van 36 miljoen mensen met extreme honger geconfronteerd, bijna evenveel als de bevolking van Canada. Oxfam schat dat in Ethiopië, Kenia, Somalië en Zuid-Soedan waarschijnlijk elke minuut twee mensen van honger sterven. Oxfam België zette daarom een noodfonds op.

Volgens de OESO is de gemobiliseerde particuliere aanpassingsfinanciering sterk gestegen van 1,9 miljard dollar in 2018 tot 4,4 miljard dollar in 2020, voornamelijk vanwege een groot energieproject voor vloeibaar aardgas in Mozambique, dat geen aanpassingsactiviteiten omvat.

Volgens Anil Markandya en Mikel González-Eguino (2018) kunnen de kosten van verlies en schade in lage- en middeninkomenslanden tegen 2030 oplopen tot 290 tot 580 miljard dollar per jaar.