De kracht van de klimaatbeweging: een gesprek met Philsan Osman en Nadia Cornejo
In tijden van opkomend fascisme, economische druk en groeiend racisme lijkt het klimaat soms een luxeprobleem. Maar dat is precies waar het fout gaat. De strijd voor klimaatrechtvaardigheid staat juist midden in die maatschappelijke spanningen. Dat vertelden Philsan Osman en Nadia Cornejo tijdens een inspirerend gesprek bij Oxfam, tijdens een workshop over de kracht van de klimaatbeweging.
Twee stemmen, twee verhalen, één boodschap: klimaat is geen losstaand thema. Het gaat over hoop, zorg, gemeenschappen, verbonden strijd en het creëren van alternatieven. Ze daagden ons uit. Wie vecht er eigenlijk voor het klimaat? Wat zien we over het hoofd? Wat kunnen we samen opbouwen? Het werd een gesprek dat ogen opende en verbinding bracht.
Philsan Osman is schrijfster, klimaatactiviste en community builder. Ze werkt op het snijvlak van antiracistisch ecofeminisme en zwarte ecologie. Ze doet promotieonderzoek aan de Open Universiteit in Nederland naar hoe gemarginaliseerde gemeenschappen in de Benelux vormgeven aan duurzame transities. In 2022 schreef ze mee aan het boek Dare to Care: Ecofeminism as a source of inspiration.
Nadia Cornejo is vicevoorzitter van de Klimaatcoalitie, woordvoerder en politiek adviseur bij Greenpeace én activiste in hart en nieren. Ze is een expert op het gebied van nationale en internationale klimaat- en milieukwesties.
Oxfam : In het huidige Belgische politieke landschap – met een ruk naar rechts en een blinde vlek voor het klimaat – voelen steeds meer mensen zich gemarginaliseerd. Hoe kan je in zo’n context omgaan met klimaatverandering?
Philsan Osman : Mensen staan pas open voor het klimaatverhaal als ze zelf voelen wat het betekent om aan de kant te staan. In veel gemeenschappen in het globale Zuiden is de klimaatcrisis al generaties lang voelbaar. Ze wortelt in koloniale structuren. Dus de echte vraag is: wie heeft het privilege gehad om níet gemarginaliseerd te zijn?De realiteit haalt ons in. Klimaatverandering, sociale ongelijkheid, politieke instabiliteit: dat komt allemaal samen in het dagelijks leven van steeds meer mensen. De vraag is dan niet óf het gebeurt, maar hoe we ermee omgaan. Begin bij de mensen met het minst. Kijk hoe jij hun strijd serieus neemt. Want als zij vrij zijn, dan zijn we dat allemaal.
Nadia Cornejo : Klopt. De crisis is voelbaar. Klimaat, economie, racisme – het komt allemaal tegelijk. Als klimaatorganisaties kunnen we dat niet negeren. Extreemrechts groeit, reactionaire stemmen klinken luider. Waarom? Omdat wij fundamentele verandering eisen. En dat schrikt af. Maar we mogen niet vergeten: de mensen die vroeger vochten voor vrouwenrechten, tegen racisme en voor sociale rechtvaardigheid – die zijn er nog steeds. Alleen voelen ze zich nu machteloos. Ze zoeken houvast.
De mensen die vroeger vochten voor vrouwenrechten, tegen racisme en voor sociale rechtvaardigheid – die zijn er nog steeds. Alleen voelen ze zich nu machteloos. Ze zoeken houvast.
Nadia Cornejo
Alles wat wij vandaag hebben, is er omdat anderen voor ons gestreden hebben.
Philsan Osman
Oxfam : Waar haal je dan nog de kracht vandaan om door te gaan?
Philsan Osman : Alles wat wij vandaag hebben, is er omdat anderen voor ons gestreden hebben. Ook toen het uitzichtloos leek. Wanhoop hoort erbij. Maar het is ook een manier om mensen uit elkaar te spelen. Hoe wanhopiger we zijn, hoe makkelijker het wordt om schuldigen aan te wijzen – migranten bijvoorbeeld – of om simplistische oplossingen te slikken. Hoop daarentegen ... hoop vraagt werk. En vertrouwen. Iets wat ons niet geleerd wordt. We leren vooral wantrouwen. Niet om elkaar als bondgenoten te zien. Niet als leden van een gemeenschap.
Nadia Cornejo : Ik doe dit werk niet omdat ik zeker weet dat we gaan winnen. Ik weet het niet. Maar ik doe het omdat het juist is. Ik wil kunnen terugkijken en zeggen: ik heb mijn best gedaan, samen met anderen. Want dit doe je nooit alleen. Wat we gedaan hebben, is waardevol. En dat wil ik doorgeven. Dat is mijn nalatenschap.
Het ecologische verhaal faalt als het iedereen hetzelfde vraagt, zonder naar verschillen in inkomen of macht te kijken. Dat is niet eerlijk. Iedereen doet wat hij kan.
Nadia Cornejo
Oxfam : Na de verkiezingen heeft links veel terrein verloren. De economische zorgen overheersen. Hoe kunnen we die realiteit meenemen in het klimaatverhaal?
Nadia Cornejo : Het ecologische verhaal faalt als het iedereen hetzelfde vraagt, zonder naar verschillen in inkomen of macht te kijken. Dat is niet eerlijk. Iedereen doet wat hij kan. Je kan mensen niet zomaar hun auto afnemen zonder alternatief te bieden. Dat werkt niet.
Philsan Osman : De oplossing? Maak klimaatbeleid tastbaar. Laat zien wat het mensen oplevert. Hoe het hun leven beter maakt. Want op dit moment voelt het alsof er alleen maar dingen afgepakt worden. Begin bij de gemeenschap. Luister echt. Ook als hun zorgen op het eerste gezicht onlogisch lijken, ze hebben betekenis.
Hoop daarentegen ... hoop vraagt werk. En vertrouwen. Iets wat ons niet geleerd wordt. We leren vooral wantrouwen. Niet om elkaar als bondgenoten te zien. Niet als leden van een gemeenschap.
Philsan Osman
Oxfam : Wordt de klimaatbeweging als elitair gezien? Wie voelt zich er welkom?
Philsan Osman : In mijn gemeenschap voelde niemand zich ooit aangesproken. Niemand vroeg hoe klimaatverandering hun leven beïnvloedt. Of wat het betekent voor hun familie of het land van herkomst. Ze zijn structureel buiten het debat gehouden. Dus alles wat er gebeurde, voelde eentonig en afstandelijk.
Je ziet zelden mensen van kleur in de klimaatbeweging. Ik herinner me een moment waarop Greta Thunberg sprak over Palestina. Iemand riep: “Ik ben hier voor het klimaat, niet voor politiek.” Dat zegt alles. Veel mensen hier snappen niet dat al deze zaken verbonden zijn. En zonder dat inzicht, zullen we nooit tot rechtvaardige oplossingen komen.
De beweging is een bubbel. In klimaatkringen val ik op. Vaak ben ik de enige zwarte, moslima in de ruimte. Dat maakt mensen ongemakkelijk. Tegelijk ben ik onzichtbaar en ze weten niet wat ze met me aan moeten. Ze verwachten niet dat ik hier iets over te zeggen heb.
Als ik voor mijn doctoraat landbouwbedrijven bezoek, vragen mensen: “Bent u verdwaald?” Nee. Ik ben geïnteresseerd. Ik kom uit een landbouwfamilie. Ik ben Somalische. De helft van mijn land bestaat uit boeren en vissers. Dat is mijn erfgoed. En toch hoor ik: “Ik wist niet dat zwarte mensen om het milieu gaven.”Dat vertelt je veel: over wie ze kennen, welke kennis ze waarderen en wie ze als expert zien. De klimaatbeweging moet mensen zoals ik actief betrekken. Wij horen er net zo goed bij. .
Nadia Cornejo : “Zijn wij, als bevoorrechte mensen, wel geplaatst om hierover te spreken?” Je hoeft geen onderdeel te zijn van de allerrijkste 1% om bevoorrecht te zijn. Maar het zijn wél die 1% die deze crisis hebben veroorzaakt. Dáár zit de kern van het onrecht. Onze woede moet zich richten op echte oplossingen. Op beleid dat ongelijkheid aanpakt. En ja, daar zal altijd tegenstand tegen zijn. Dat hoort erbij. Maar als je weet dat het de juiste weg is – blijf doorgaan.
Ik doe dit werk niet omdat ik zeker weet dat we gaan winnen. Ik weet het niet. Maar ik doe het omdat het juist is.
Nadia Cornejo
Oxfam : Zijn er nieuwe vormen van actie waar jullie aan denken?
Nadia Cornejo : Na zóveel betogingen voel je soms een soort moeheid. Je wil iets nieuws. En toch: activisme werkt. Kijk naar de mobilisaties voor Palestina. Demonstraties, burgerlijke ongehoorzaamheid, stakingen, politiek werk … Het is niet nieuw. Maar het werkt. We kennen het recept.
Philsan Osman : Helemaal eens. Maar ik voeg er iets aan toe: zorg. Hoe zorgen we voor elkaar? Hoe luisteren we naar elkaars zorgen? In de zwarte bevrijdingsbeweging, zoals bij de Black Panthers, was zorg fundamenteel. Gratis maaltijden, onderwijs, basisvoorzieningen maakten activisme mogelijk. Hoe groter onze bewegingen, hoe meer ze bedreigend zijn voor het systeem.
