Ondanks duidelijk bewijs blijft België mensenrechten schenden in Peru en Brazilië door import van biobrandstoffen
Alle verbruikte benzine voor transport in België bevat bio-ethanol, zoals wettelijk verplicht. Een nieuw onderzoek van Oxfam België brengt nogmaals ernstige mensenrechtenschendingen aan het licht in de Belgische toeleveringsketen van bio-ethanol uit Braziliaans en Peruaans suikerriet. Het onderzoek toont het gebrek aan transparantie en hoe de brandstoffen op basis van voornamelijk voedselgewassen bijdragen tot stijgende voedselprijzen.
De EU laat toe dat lidstaten hun doelstellingen voor hernieuwbare energie op verschillende manieren halen, er is geen verplichting meer om daarvoor beroep te doen op biobrandstoffen op basis van voeding. Maar België blijft daar toch op inzetten. België importeert steeds meer bio-ethanol gemaakt van suikerriet, om automotoren gedeeltelijk van brandstof te voorzien. Terwijl de Belgische regering het gebruik van mengsels van benzine en bio-ethanol promoot als een oplossing met een lage koolstofvoetafdruk, bewijst dit rapport dat deze energiebron allesbehalve duurzaam is. Dit verbruik leidt wereldwijd tot ernstige negatieve sociale en milieueffecten.
Ondanks deze kennis wilde de Belgische regering het aandeel van biobrandstoffen in het vervoer verhogen van gemiddeld 5,5% in 2017 tot 13,9% in 2030. Dit werd goedgekeurd in het Nationaal Klimaat- en Energieplan voor 2021 - 2030, waarbij biobrandstoffen van de eerste generatie (die afkomstig zijn van voedsel- en voedergewassen, zoals granen en oliehoudende zaden) tot 7% zouden uitmaken. Niettegenstaande het akkoord van de regering van 2022 om het totale aandeel te beginnen verminderen, wordt de wettekst in 2023 nog herzien en is hij nog niet van kracht.
Mensenrechtenschendingen en milieueffecten
Het onderzoek breidt een eerder Oxfam-rapport uit, waarin de sociale impact van suikkerriet ethanol in Noord-Peru in kaart werd gebracht. Enkele duizenden hectaren werden er opgekocht tegen prijzen die slechts 4% van de marktwaarde bedroegen en zonder behoorlijk overleg met de plaatselijke bevolking. Dit leidde tot de wettelijke onteigening van gemeenschappelijke gronden waardoor meer dan 40.400 inwoners werden getroffen. De suikerriet-ethanolindustrie in de regio heeft ook geleid tot waterroof en luchtverontreiniging. Het onderzoek toont bovendien ook aan hoe arbeidsrechten geschonden worden op de plantages; er wordt gewerkt met onderaannemingen om vaste contracten te ontlopen, lage lonen, vakbonden worden tegengewerkt enz.
In Brazilië hebben de inheemse Guarani ernstige gevolgen ondervonden van de suikerrietplantages op hun land. Ze kampen met gezondheidsproblemen door het gebruik van chemicaliën op de plantage, ontbossing, verlies van toegang tot natuurlijke medicijnen, aantasting van het milieu en sterfte van vissen en planten door waterverontreiniging. Al in 2013 publiceerde Oxfam een rapport over landroof op het land van de Guarani voor suikerrietplantages.
Vaak hebben deze mensenrechtenschendingen en milieueffecten ook een genderaspect. Zo is er een toename van seksueel en gendergeweld met de komst van de agribusiness; of (toenemend) zorgwerk als gevolg van gegenereerde milieuverontreiniging.
Voedselprijzen en voedselsoevereiniteit
Uit het rapport blijkt ook dat de toenemende vraag naar biobrandstoffen een belangrijke factor is die de prijs van rietsuiker en daarvan afgeleide producten beïnvloedt. De invoer van suikerrietethanol in België is verveelvoudigd van 4.193.739 liter in 2018 tot 42.503.323 liter in 2020. De suikerprijsindex van de FAO bedroeg 117,2 punten voor december 2022, tegenover 68,6 punten in augustus 2018. Een toenemende vraag naar suikerrietethanol leidt tot een stijging van de prijzen ervan, waardoor de beschikbaarheid van suiker op de markt afneemt, wat de prijs van aanverwante voedingsmiddelen beïnvloedt. Dit komt boven op het oppotten van productiemiddelen, zoals land of water.
Onvoldoende transparantie
België heeft tussen 2018 en 2022 biobrandstoffen ingevoerd uit 75 verschillende landen, waaronder Brazilië en Peru. In Brazilië wordt 8,6 miljoen hectare suikerriet aangeplant, meer dan twee keer de oppervlakte van België. De negatieve sociale en milieueffecten van de invoer van bio-ethanol uit Brazilië, Peru en andere Latijns-Amerikaanse landen worden onvoldoende gerapporteerd en aangepakt in de Europese en Belgische wetgeving.
De Oxfam studie heeft meer dan 60 ondernemingen onderzocht die betrokken zijn bij de waardeketen gaande van suikerrietproducenten, tot logistieke partners en banken. Er heerst echter een enorm gebrek aan transparantie in de hele toevoerketen.
Eisen
Oxfam blijft van België eisen dat het gebruik van biobrandstoffen uit voedsel- of energiegewassen en voedselbijproducten niet in aanmerking komt om de doelstellingen inzake broeikasgasreductie in alle klimaat- en energiewetgeving van de EU te halen.
Geavanceerde biobrandstoffen in het vervoer zouden alleen in aanmerking mogen komen voor de doelstellingen inzake hernieuwbare energie nadat een degelijke, onafhankelijke en grondige beoordeling van de gevolgen voor de mensenrechten is uitgevoerd die deze beweringen ondersteunt. In het algemeen moet de bescherming van de mensenrechten worden versterkt, op een genderbewuste manier, gekoppeld aan de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen.
De verplichting voor bedrijven versterken om informatie over de handel in bio-ethanol bekend te maken.
Afzien van de goedkeuring van vrijhandelsovereenkomsten die de transcontinentale uitwisseling van landbouwproducten en onhoudbare productiemodellen in plattelandsgebieden doen toenemen en die de migratie van het platteland naar onzekere banen in de stad verder ondersteunen.
Noot aan de redactie
Alba Saray Pérez Terán, beleidsmedewerkster klimaat bij Oxfam België, is beschikbaar voor verdere toelichting in het Engels.