Humanitaire crisis in de Sahel: de prijs van het nietsdoen
Sinds het begin van het regenseizoen vonden er verwoestende overstromingen plaats in verschillende landen van West-Afrika. Sinds eind augustus troffen ze ruim 3,5 miljoen mensen in de Sahelregio, vooral in Mali, Tsjaad en Niger. Bijna 900 mensen kwamen om. Bovendien viel de intense regen tijdens de oogstperiode waardoor duizenden mensen zonder voedsel en inkomen kwamen te zitten.
Deze klimaatramp komt bovenop de toenemende onveiligheid in de Sahelregio en verergert de al bestaande humanitaire crisis. Volgens het Bureau voor Humanitaire Zaken van de Verenigde Naties (OCHA) hebben 6,3 miljoen mensen in Burkina Faso humanitaire noodhulp nodig. Dat is meer dan een kwart van de bevolking. In Mali zitten 7,1 miljoen mensen in nood, in Niger 4,3 miljoen.
Voedselzekerheid tussen het droge en natte seizoen
Normaal gezien kijken de mensen in de Sahel reikhalzend uit naar het regenseizoen. Die kondigt namelijk het oogstseizoen aan en meteen ook het einde van het droge en dus magere seizoen. Maar de periode tussen juli en september wordt steeds moeilijker. Terwijl de reserves van de vorige oogst zijn uitgeput, zijn de nieuwe gewassen nog niet klaar om te oogsten. In die periode kan 10 tot 15% van de bevolking zich nauwelijks voeden en in de zwaarst getroffen gebieden kunnen talrijke gezinnen niet overleven zonder humanitaire hulp.
De impact van gewapende conflicten
In de Sahel woeden er al zo’n tien jaar gewelddadige conflicten tussen regeringstroepen en gewapende milities. Maar sinds 2019 is de veiligheidssituatie er nog veel erger geworden. De bevolking is steeds vaker het doelwit van aanvallen en plunderingen door gewapende troepen. Die vernielen gewassen, waterputten en scholen of ze leggen belastingen of een tol op. Bovendien riskeren mannen en jongens te worden vermoord of onder dwang te worden ingelijfd. Vrouwen en meisjes krijgen dan weer te maken met seksueel geweld en ontvoeringen.
In dit onveilig klimaat durven mensen hun akkers of hun kuddes niet meer verzorgen. Ze verliezen hun inkomen en ontvluchten hun dorpen op zoek naar meer veiligheid. Volgens OCHA zijn er in Burkina Faso 2,1 miljoen ontheemden, 355.000 in Mali en 407.000 in Niger. Dat zijn er acht maal meer dan vijf jaar geleden.
Mensen die moeten vluchten zijn dakloos en hebben geen bestaansmiddelen. Zo bijvoorbeeld Oumou B., een boerin uit Burkina Faso:
In Yalgo konden we een veld bewerken, maar we moesten weer vluchten.
Onze schamele bezittingen werden geplunderd en ons vee gestolen. Berooid trokken we naar Kaya. Hier vroegen we om stukjes land om er bonen en gierst te zaaien. Maar er was niet genoeg regen.
Oumou B., een boerin uit Burkina Faso
Vrouwen en meisjes in de frontlinie
De meeste ontheemden zijn vrouwen en meisjes. Ze worden dan ook zwaarder getroffen door voedselonzekerheid en ondervoeding. Bovendien lopen ze meer kans om de school te moeten verlaten, vroegtijdig of gedwongen te trouwen. En wanneer hun families honger lijden of geen middelen meer hebben, lopen ze het risico op uitbuiting en seksuele mishandelingen.
De klimaatcrisis verergert de voedselcrisis
Tussen 2021 en 2023 troffen overstromingen in Tsjaad, Kameroen, Niger en Nigeria meer dan 7 miljoen mensen. De opeenvolgende rampen eisten meer dan 1.200 doden en dwongen 3,6 miljoen mensen om te vluchten. De overstromingen vernietigden meer dan 52.000 stuks vee en verwoestten 52.000 hectare landbouwgrond.
De Sahelregio kent een veel snellere temperatuurstijging dan de rest van de wereld. In april heerste er een uitzonderlijke hittegolf met temperaturen tot 48 graden.
Deze extreme klimaatvariaties veroorzaken bodemerosie en woestijnvorming, waardoor het droge en magere seizoen steeds vroeger plaats vindt. Dat zorgt dan weer voor kleinere oogsten, minder voedsel en een stijging van de marktprijzen in een regio waar er al een enorme inflatie heerst.
Oxfam in actie voor beter voedsel en meer veerkracht
In Burkina Faso, Mali en Niger werkt Oxfam samen met NGO's, maatschappelijke organisaties en gemeenschapsstructuren om mensen weer toegang tot voedsel te geven en om de ondervoeding terug te dringen. Dat gebeurt via de verdeling van cash geld om voedsel te kopen, het opsporen van ondervoeding bij kinderen en het uitdelen van verrijkte bloem. Gezinnen krijgen ook vormingen. Daar leren ze hoe ze hun dieet kunnen diversifiëren en verrijkte pap kunnen bereiden op basis van lokale producten om ondervoeding bij kinderen te voorkomen.
Om het levensonderhoud van de bevolking tijdens de crises te verbeteren, bezorgen we huishoudens resistentere graan- of groentezaden, kleine herkauwers om een kudde aan te vullen en trainingen in landbouwpraktijken die beter zijn aangepast aan klimaatvariaties. Sommigen ontvangen dan weer een startkapitaal en steun om een nieuwe activiteit op te starten zoals een kruidenierswinkel of een kleermakersatelier, waardoor ze een inkomen kunnen verdienen.
De hele wereld moet weten dat de klimaatverandering in Niger heel reëel is en dat die de bevolking nog kwetsbaarder maakt voor voedselonzekerheid.
De ooit zo productieve velden volstaan niet langer om aan de behoeften van de bevolking te voldoen, terwijl het aantal intern ontheemden steeds toeneemt.
Hassane Harouna, hoofd van het Oxfam-kantoor in Ouallam, Niger
Gemeenschappen die de leiding hebben
Alle genoemde acties zijn het werk van de lokale gemeenschappen. Zij zijn namelijk het best geplaatst om zowel de behoeften als de risico's te herkennen. Zo bepalen ze wie de meest kwetsbare huishoudens zijn die voedselhulp nodig hebben of steun voor de heropbouw van hun levensonderhoud. Dat doen ze op basis van criteria die ze met de hulp van Oxfam en partnerorganisaties hebben bepaald. Via deze aanpak komen we beter tegemoet aan de heersende behoeften. Door onderlinge hulp en uitwisseling aan te moedigen, bevordert deze aanpak ook wederzijds begrip tussen ontheemden en gastgemeenschappen.
De prijs van het nietsdoen
In 2023 konden de humanitaire hulporganisaties tijdens de crisissituaties in de Sahel slechts 52% van de bevolking helpen. Dat kwam door een daling van de subsidies van institutionele donoren en een gebrek aan media-aandacht. Maar nietsdoen heeft een prijs: de crisis wordt steeds erger en verspreidt zich naar de kustlanden van West-Afrika. Ze voedt ook conflicten tussen gemeenschappen door de druk op de toegang tot land, voedsel en water te vergroten. Ten slotte brengt ze ook werknemers van de humanitaire hulporganisaties in gevaar: in 2023 verloren 280 humanitaire hulpverleners hun leven. Die trend zet zich voort en 2024 wordt wellicht het dodelijkste jaar ooit voor humanitaire hulpverleners.
Hoewel humanitaire hulp levens kan redden, volstaat hij niet om betere, waardige en veilige levensomstandigheden te creëren voor de bevolking. Daarvoor zijn er meer investeringen in lange-termijn samenwerkingsprojecten nodig. Projecten die bedoeld zijn om conflicten te voorkomen en op te lossen, en om duurzame economische ontwikkeling en werkgelegenheid te bevorderen.
Oxfam pleit voor een rechtvaardig en sociaal klimaatbeleid dat de onrechtvaardige praktijken en wetten die klimaatongelijkheid veroorzaken, fundamenteel kan veranderen.
Ik doe een gift aan het Oxfam Noodfonds om humanitaire noodhulp te steunen