Voorstellen van de Europese Commissie voor boeren: Goedbedoeld maar zonder ambitie

1.  Hervorming van de Gemeenschappelijke Marktordening (GMO) 

De GMO-hervorming beoogt de positie van boeren in de agrovoedingsketen te versterken. De belangrijkste bepalingen van het voorstel zijn:

•    Meer transparantie in het gebruik van termen zoals eerlijke, rechtvaardige en korte toeleveringsketens. Dit biedt de mogelijkheid om bestaande fairtrade-schema's te verbeteren en eerlijke handelsprincipes binnen de EU te promoten. Het voorstel blijft echter te vaag. Lidstaten zoals Frankrijk hebben al ambitieuze wetgeving ingevoerd die eerlijke handelspraktijken juridisch erkent, wat als voorbeeld kan dienen voor de Europese Commissie.
•    Verplichte schriftelijke contracten voor landbouwovereenkomsten, met criteria zoals prijs, hoeveelheid en levertijden. Deze contracten moeten rekening houden met productiekosten, marktomstandigheden en prijsschommelingen. Er is echter geen methode voorgeschreven voor het berekenen van productiekosten, waardoor lidstaten dit zelf kunnen bepalen.
•    Contracten van meer dan zes maanden moeten een clausule bevatten die boeren in staat stelt de voorwaarden te heronderhandelen als prijzen aanzienlijk onder de productiekosten dalen.
•    Versterking van producentenorganisaties om de onderhandelingspositie van boeren te vergroten en de juridische erkenningsregels voor deze organisaties te vereenvoudigen.
•    Verplichte bemiddelingsmechanismen in alle lidstaten om geschillen tussen boeren en kopers op te lossen. 

2. Nieuwe regels voor grensoverschrijdende handhaving van UTP's 

De Commissie stelt maatregelen voor om grensoverschrijdende handhaving tegen oneerlijke handelspraktijken in de landbouw- en voedselketens te verbeteren. De handhaving van de UTP-richtlijn is een uitdaging vanwege lage klachtpercentages, veroorzaakt door een gebrek aan bewustzijn of angst voor vergelding. Uit een onderzoek van het Joint Research Centre (JRC) blijkt dat meer dan 40% van de ondervraagden zich niet bewust was van de richtlijn.

De nieuwe regels beogen betere samenwerking tussen handhavingsautoriteiten binnen de lidstaten en met de Europese Commissie. Toch blijven belangrijke zwaktes bestaan, zoals beperkte toegang tot klachtenprocedures en onvoldoende bewustzijn onder boeren.

Een zorgwekkend punt is dat autoriteiten samenwerking kunnen weigeren als een lidstaat strengere wetgeving heeft dan een andere. Dit kan het aanpakken van praktijken zoals aankopen onder de productiekosten bemoeilijken, een probleem dat landen zoals België, Frankrijk en Spanje al hebben aangepakt (Artikel 5). 

Standpunt van Oxfam 

Oxfam verwelkomt de nieuwe voorstellen, maar benadrukt de noodzaak van een grondige herziening van de UTP-richtlijn. Oxfam roept de Europese Commissie, met name voorzitter Von der Leyen en commissaris Hansen, op om tegen eind 2025 met een ambitieuzere herziening te komen. Deze herziening moet:

•    Een verbod op aankopen onder duurzame productiekosten toevoegen aan de zwarte lijst van UTP's. Dit verbod moet door het Europees Parlement en de Raad worden aangenomen om juridische lacunes te dichten en een gelijk speelveld te garanderen.
•    Duurzaamheidscriteria integreren in de berekening van productiekosten. Boeren die duurzame praktijken toepassen moeten worden beloond, niet gestraft. De kostenberekening moet rekening houden met certificeringen, eerlijke lonen, sociale bijdragen en milieudiensten.
•    Bescherming bieden aan boeren in het Globale Zuiden. Oxfam benadrukt dat UTP-wetgeving ook boeren buiten de EU moet beschermen wanneer zij rechtstreeks aan EU-kopers leveren. Dit zorgt voor een gelijk speelveld en bevordert eerlijke, duurzame handelsrelaties.
•    Een internationale dimensie toevoegen door leveranciers uit derde landen in staat te stellen klachten in te dienen bij EU-autoriteiten. Samenwerking tussen Europese en niet-Europese autoriteiten is cruciaal om transparantie en eerlijkheid wereldwijd te waarborgen. Huidige wetgeving mist bewustmakings- en opleidingsinitiatieven voor niet-EU-autoriteiten en leveranciers. Daarnaast kunnen compensatieregelingen voor het indienen van klachten de handhaving verbeteren. 

Door deze tekortkomingen aan te pakken, kan de EU een eerlijker en duurzamer landbouwsysteem creëren voor boeren wereldwijd. Samen met een coalitie van NGO's heeft Oxfam een standpuntnota ontwikkeld om de huidige UTP-wetgeving te verbeteren.