De politieke impact van Oxfam in 2024 (1/4): Een stap richting eerlijke belastingen

2024 markeerde het einde van een pleitbezorgingscyclus die Oxfam had gevoerd bij grote Belgische bedrijven. Het begon met de publicatie van ons rapport "Het onrechtvaardige klimaatmodel van de grote Belgische bedrijven". Daarin namen we de impact van 14 Belgische bedrijven uit de BEL-20 op de klimaatcrisis onder de loep. En wat bleek? Hun impact op de opwarming van de aarde is aanzienlijk.

Julien Desiderio : « Willen we tot een meer gelijke en duurzamere wereld komen, dan moet de werking van de bedrijven veranderen, daar is Oxfam sterk van overtuigd. Volgens ons is dit mogelijk door met bedrijven in dialoog te treden. We hebben bovendien die slagkracht: Oxfam is een wereldwijd netwerk met veel expertise, onder andere op het gebied van fiscale en klimaatrechtvaardigheid.  

Zo gingen we in gesprek met Solvay, Colruyt, Proximus en KBC-bank. We presenteerden ze met solide gegevens die we konden verzamelen dankzij de samenwerking met Carbon4 Finance (C4F), een consultancy bureau gespecialiseerd in data die de bijdrage van bedrijven aan milieukwesties evaluereert. Het rapport toont aan dat de bedrijven van de BEL-20 gemiddeld evenveel CO2 uitstoten als 34% van de armste Belgen. Het ultieme bewijs dat de bal in het kamp ligt van een handvol bedrijven. Zij kunnen de klimaatcrisis  een halt toe roepen. Natuurlijk was niet iedereen blij om op onze lijst te staan. Toch waren de ontmoetingen met de bedrijven niet slecht. Ze presenteerden ons hun transitieplannen en legden uit hoe ze hun CO2-uitstoot willen verminderen. We blijven echter kritisch en weten dat er meer inspanningen nodig zullen zijn om de klimaatcrisis effectief te bestrijden.

Uiteraard hebben we hen onze aanbevelingen gegeven. Wij denken bijvoorbeeld dat de beloning van CEO's, die momenteel wordt berekend op basis van de economische prestaties van het bedrijf, moet gekoppeld worden aan het behalen van klimaateffecten. Dit zou bijvoorbeeld betekenen dat als een bedrijf zijn uitstoot met 20% weet te verlagen, het management een bonus ontvangt. Maar enkel dan. Volgens ons is regelgeving nog steeds de meest effectieve manier om zo’n doel te bereiken. Zonder beperkingen opgelegd door de politiek, zal de decarbonisatie van onze economie waarschijnlijk veel te veel tijd kosten. We weten dat de wereld snel op weg is naar een temperatuurstijging van +1,5 °C. Bovendien zijn de doelstellingen van de klimaatovereenkomst van Parijs nog steeds van kracht. België moet zijn engagement nakomen om de broeikasgasemissies tegen 2030 met 47% te verminderen, dus we verwachten dat zowel bedrijven als de politiek een tandje bijsteken. »

Het tweede grote dossier waaraan je in 2024 werkte, gaat over de belasting van miljardairs wereldwijd. De Belgische minister van Financiën, Vincent Van Peteghem, schaarde zich er uiteindelijk achter. Welke rol hebben het pleidooi van Oxfam en andere maatschappelijke organisaties gespeeld in deze uitspraak? 

Julien Desiderio : « Het idee om een wereldwijde belasting op het vermogen van ultrarijken in te voeren, kwam weer op tafel na het akkoord binnen de OESO over de implementatie van een minimumbelasting van 15% voor multinationals. Deze maatregel, die in voege trad in januari 2024, moet de belastingontwijking door multinationals tegengaan. De multinationalbelasting heeft het debat over de noodzaak om ultrarijken te belasten opnieuw aangewakkerd. In een geglobaliseerde wereld profiteren ultrarijken namelijk van de mobiliteit van kapitaal, in tegenstelling tot gewone burgers. Als je in België een auto koopt, betaal je btw. Als een miljardair een jacht koopt, kan hij die gemakkelijk in Malta registreren, een notoir belastingparadijs. Hij betaalt zo geen btw. Dit lijkt misschien een triviaal voorbeeld, maar het toont de absurditeit van het systeem aan.

Oxfam klaagt al lange tijd belastingontwijking en belastingoptimalisatie door ultrarijken aan. Iedereen betaalt veel belastingen, behalve zij. 2024 was het jaar van de doorbraak op dit vlak. In zijn State of the Union-toespraak verklaarde Joe Biden dat het tijd was dat de rijken hun eerlijke deel betaalden. Daarna nam Brazilië het roterende voorzitterschap van de G20 over en stelde fiscale rechtvaardigheid centraal, na intensief pleidooiwerk van onze Oxfam-collega's in Brazilië. 

De boodschap kwam goed over bij de Braziliaanse regering. Ze vroegen Gabriel Zucman, de directeur van het Europese belastingobservatorium en vooraanstaand econoom, om een rapport te maken over de belasting van ultrarijken wereldwijd. Zijn bevindingen waren duidelijk: de 3.000 rijkste mensen ter wereld betalen een inkomstenbelasting die gelijk staat aan slechts 0,3% van hun vermogen, véél minder dan eender wie ter wereld. Zucman schatte ook dat als we hun vermogen zouden belasten met 2%, dit tussen de 200 en 250 miljard euro per jaar zou opleveren. Zulke bedragen zouden pas echt gewicht in de schaal leggen van de strijd tegen de ongelijkheden. Ze zouden ook de ecologische transitie kunnen financieren.Verschillende Oxfam-leden, waaronder Oxfam België, werkten samen met het Europese belastingobservatorium om dit onderwerp op de politieke agenda te zetten. Resultaat: de ministers van Financiën van de G20-landen ondertekenden een verklaring waarin ze verklaarden belastingontwijking te zullen bestrijden. We zeggen nog niet dat we de ultrarijken gaan belasten, maar we hebben een verklaring die erkent dat er op dit niveau een probleem is, en dat is al een historische overwinning an sich.

Ook in België heeft het feit dat Oxfam al drie jaar hamert op dit onderwerp resultaten opgeleverd: minister van Financiën Vincent Van Peteghem heeft een minimale belasting voor de ultrarijken op tafel gelegd, toen België voorzitter was van de Raad van de Europese Unie.  

Er is natuurlijk nog veel werk aan dit dossier. We staan pas aan het begin. Wij vinden dat de kwestie van een wereldwijde rijkenbelasting besproken zou moeten worden op het niveau van de Verenigde Naties. Daar heeft elk land een stem, in tegenstelling tot de G20 of de OESO, want dat zijn clubs voor rijke landen. Daarom hebben we een resolutie gesteund die door Afrikaanse landen werd ingediend om een fiscaal orgaan binnen de VN te creëren, een orgaan dat er tegen 2027 zou moeten zijn en waarvan we hopen dat het de autoriteit heeft om te praten over een wereldwijde belasting op vermogen.  »

In 2024 lanceerden we ook het rapport "Het dividend van ongelijkheden". Het maakt komaf met de mythe dat België een gelijk land zou zijn op het gebied van herverdeling van rijkdom. Hoe werd dit rapport ontvangen en wat zijn jouw aanbevelingen aan de regering? 

Julien Desiderio : « Het "Dividend van ongelijkheden" toonde aan dat de rijkdom die binnen Belgische bedrijven wordt gegenereerd, overwegend naar hun aandeelhouders gaat in plaats van verdeeld te worden onder de mensen die er werken. Nochtans creëren zij die rijkdom. We zien dat er een steeds grotere vermogenskloof is tussen de kapitaalbezitters en de ‘gewone’ mensen. Voor sommige grote Belgische bedrijven, zoals Ab Inbev, is het verschil zo groot dat de gemiddelde werknemer 200 jaar zou moeten werken om één jaar salaris van hun CEO te evenaren. De loonkloof tussen CEO's en werknemers is astronomisch, net als de vermogenskloof tussen aandeelhouders en werknemers.

Ons belastingstelsel belast de gewone mensen veel meer, dat is wat ons rapport aantoont. En dat is niet zonder reden: de mensen die aandelen kopen en verkopen, de 10% rijkste Belgen, betalen geen belasting op de winsten die ze maken. Dit is een groot fiscaal voordeel voor de rijken in België! Maar niemand binnen regering ligt wakker van dit probleem, niettegenstaande we een groot begrotingstekort hebben. Zelfs linkse economen zeggen dat er iets moet gebeuren. Er zijn slechts twee manieren om dit begrotingstekort te verminderen: ofwel fileren we de openbare diensten, die gemeenschappelijke goed zijn voor iedereen, ofwel we vragen een extra bijdrage van de burgers. De vraag op ieders lippen is: moeten we allemaal op dezelfde manier bijdragen, terwijl één op de acht Belgen in armoede leeft? Het antwoord is nee.

Het is voor ons glashelder: dit land barst van de ongelijkheden en het goed functioneren van de openbare diensten wordt bedreigd. Het is belangrijk om een belastingstelsel te hebben dat beter herverdeelt. Mensen die al 40% van hun inkomen aan belastingen betalen, moeten minder onder druk gezet worden. De focus moet verschuiven naar de rijken, die gemiddeld twee keer minder belasting betalen dan een gewone Belg.  »