Chocoladebedrijven roepen op tot wetgeving mensenrechten
“Bedrijven kunnen de cacaosector niet zelf reguleren”. Dat is de verrassende conclusie van drie van de grootste chocoladebedrijven (Barry Callebaut, Mondelez en Mars). Samen met het VOICE-Network (waarvan Oxfam-Wereldwinkels lid is) roepen ze de Europese Commissie op om wetgeving te voorzien die de zorg voor mensenrechten verplicht maakt doorheen de hele toeleveringsketen, voor alle bedrijven.
Het gebeurt niet elke dag dat bedrijven de overheid oproepen om strengere regels in te voeren en om hen te “dwingen” mensenrechten te respecteren. Dat was op 2 december wel het geval in de cacaosector. De problemen in die sector zijn al decennialang gekend en ondanks de vele vrijwillige initiatieven namen problemen als armoede, kinderarbeid en ontbossing niet af … integendeel. Schendingen van de rechten van de boeren blijven systematisch door een businessmodel dat gebaseerd is op lage prijzen en gebrek aan investeringen.
Jarenlange campagnes van middenveldorganisaties en aanhoudende dialoog met overheden en de cacaosector hebben de geesten rijp gemaakt voor een andere benadering. In 2018 verzamelde Oxfam-Wereldwinkels nog bijna 30.000 handtekeningen van bezorgde consumenten. En na jaren van regelgeving in de sector te bevechten, erkennen bedrijven nu zelf dat een adequate bescherming van mensenrechten en milieu niet mogelijk is zonder een wettelijk kader.
Vrijwillige initiatieven versus wetgeving?
Het waren jaren waarin allerlei projecten werden opgezet door bedrijven zelf om chocolade “duurzaam” te maken. Daar is niets mis mee… maar de vrijwillige projecten zijn geenalternatief voor een bindend wetgevend kader. Mooi meegenomen was dat er nog kon uitgepakt worden naar de klant toe (want daar is een markt voor) hoe duurzaam die bedrijven wel bezig zijn. Het probleem is dat de programma’s niet gepaard gaan met echte transparantie en dat positieve impact uitbleef.
Complexe problemen als armoede, kinderarbeid en ontbossing oplossen met enkele projecten die vaak aan transparantie en impact te wensen overlaten is niet hoe het hoort te zijn. Het vraagt om een ander manier van zaken doen en een grondige analyse van de verantwoordelijkheid die elke speler in de keten moet dragen. Er is geen tegenstelling tussen wetgeving en vrijwillige (sector)initiatieven zoals Beyond Chocolate – het Belgische initiatief voor duurzame chocolade. Ze hebben elkaar net heel hard nodig. Beyond Chocolate biedt de sector de mogelijkheid om op een gecoördineerde manier de uitdagingen op het vlak van mensenrechten en milieubescherming aan te gaan. Wetgeving zorgt voor een gelijk speelveld voor bedrijven en garandeert dat nalatige bedrijven aansprakelijk gesteld worden en slachtoffers van nefaste bedrijfspraktijken toegang krijgen tot rechtsspraak en herstel.
Mensenrechten beschermen en respecteren
In hun nota verwijzen de bedrijven naar de Richtprincipes rond Bedrijven en Mensenrechten van de Verenigde Naties (UNGP’s). Daarin staat dat overheden de taak hebben om mensenrechten te beschermen en dat bedrijven de taak hebben om mensenrechten te respecteren. Belangrijk daarbij is dat wanneer een overheid de mensenrechten niet beschermt, het bedrijf er toch alles aan moet doen om de mensenrechten te respecteren.
De bedrijven roepen de Europese Unie daarom ook op om intensief samen te werken met de originelanden – de belangrijkste zijn Ghana en Ivoorkust – om ervoor te zorgen dat de nodige nationale wetgeving en de nodige investeringen plaatsvinden die een duurzame sector mogelijk maken.
En in België?
Oxfam-Wereldwinkels juicht de oproep van de chocolade-industrie toe. Wetgeving is al jaren een ontbrekend ingrediënt in het recept voor een duurzame cacaosector. De wetgeving is er natuurlijk nog niet… Maar we raden de Belgische chocoladesector vandaag al aan om hier onmiddellijk mee aan de slag te gaan.
Ook de Belgische beleidsmakers kunnen stappen ondernemen. Ze kunnen bij wet Belgische bedrijven in alle sectoren verplichten om mensenrechten en milieu doorheen hun ketens te respecteren, en slachtoffers van eventuele schade of schendingen verhaal te geven. In vergelijking met andere Europese lidstaten, is het politieke en publieke debat hierover in België verontrustend stil.
We hopen dat de boodschap van deze chocolademultinationals nog ver nazindert tot in andere sectoren die met gelijkaardige uitdagingen geconfronteerd zijn.
Leefbaar inkomen is een mensenrecht
Een leefbaar inkomen is een mensenrecht dat voor de meeste cacaoboeren geen realiteit is. Door de penibele situatie waarin boeren zich bevinden, slagen ze er niet in te voorzien in hun meest fundamentele noden, zoals voedsel, huisvesting, gezondheid en onderwijs. Het is een schending van hun rechten die ons flagrant zou choqueren als ze onze medeburgers zouden zijn, maar waaraan heel wat mensen lijken gewend te zijn. Het is een gewenning die we bij Oxfam-Wereldwinkels actief willen bevechten, en duidelijk maken dat het huidige businessmodel immoreel is.
Leefbaar inkomen is een businesscase
Boeren verouderen. Hun plantages ook. De lage prijzen voor cacao zorgen ervoor dat boeren de bedenking maken om op andere gewassen over te schakelen. Tegelijk zien kinderen de armoede van hun ouders en zoeken ze naar andere uitwegen: allesbehalve cacao. De toekomst van cacaoproductie staat hierdoor op het spel. Het is een boodschap die door bedrijven snel begrepen wordt.
In 2014 stonden de kranten dan ook vol met alarmerende berichten. “In 2020 zal er geen chocolade meer zijn!” Tijd voor actie dus. De grote chocoladebedrijven engageerden zich om te werken aan de productiviteit van de cacaoboeren. Of: “Als boeren productiever worden, is het armoedeprobleem opgelost”. Boeren werden aangezet tot investeringen in cacao. Ze kregen beelden voorspiegeld van een duurzame toekomst.
Enkele jaren later voelden boeren zich bedrogen. De cacaoprijzen gingen naar beneden (goed nieuws voor de bedrijven), en boeren zonken dieper weg in de armoede. De gevolgen lieten zich raden: meer kinderarbeid, voedselonzekerheid, …
Boeren laten zich niet opnieuw bedotten. Als bedrijven willen dat ze blijven investeren in cacao, dan vragen ze garanties. Een eerlijke prijs is zo’n garantie. Een voorbeeld daarvan is wat Oxfam Fair Trade doet: bovenop de Fairtradeprijs en –premie betalen ze een extra premie die boeren in staat moet stellen de kloof naar een leefbaar inkomen te overbruggen. Het is een concreet voorbeeld van een onderneming die boeren au sérieux neemt, wat zich op lange termijn niet wreekt.
Vrijwillige duurzaamheidsprojecten
Dat de industrie zelf oproept tot een wettelijk kader komt verrassend over, maar Oxfam-Wereldwinkels verwacht dat steeds meer bedrijven zich zullen scharen achter deze noodzaak.
De cacaosector staat al langer onder druk. De mensenrechtenschendingen (zoals kinderarbeid) en de vernieling van tropische bossen, rijmt niet bij het zoete genot van chocolade. Onder druk van NGO’s, gingen de bedrijven over van probleemontkenning, verantwoordelijkheidsontkenning, vrijwillige initiatieven, tot nu een oproep tot wetgeving.
In de cacaosector komt ongeveer alles wat niet goed gaat in deze wereld op een bijzonder cynische manier samen. Machteloze boeren staan er tegenover machtige multinationals en lokale overheden die niet altijd hun belangen verdedigen. De problemen in de cacaosector zijn intiem gelieerd met dat machtsonevenwicht dat leidt tot een armoedespiraal.
Mensenrechten beschermen in alle sectoren
De cacaosector ligt al een hele tijd onder vuur, en dat heeft gezorgd voor heel wat intentieverklaringen en vrijwillige initiatieven vanuit de sector zelf. Het heeft echter ook blootgelegd dat de sector niet duurzaam zal worden zolang er geen stok achter de deur zit in die vrijwillige initiatieven.
Op die manier zijn zelfs de grootste bedrijven in de sector bewust geworden van de nood aan wetgeving in de cacaosector. Oxfam-Wereldwinkels maakt meteen de sprong vooruit: “We hebben wetgeving nodig om mensenrechten en milieu te beschermen in alle sectoren.”