Ongelijkheid is even dodelijk als het coronavirus
Door het coronavirus is de ongelijkheid wereldwijd toegenomen. Dat is de eerste keer in 100 jaar. Oxfam klaagt dat aan in een nieuw rapport.
Aan de vooravond van het World Economic Forum publiceren we het nieuwe rapport “The Inequality Virus” (zie bijlage onderaan het artikel). Het toont aan dat de ongelijkheid het afgelopen jaar overal is toegenomen, zowel tussen armen en rijken als tussen mannen en vrouwen en tussen witte en niet-witte mensen. Deze toenemende ongelijkheid heeft een zware impact: op de toegang tot gezondheidszorg, scholing/onderwijs, werk en inkomen, maar ook op de toegang tot basisbehoeften zoals voeding en onderdak.
Armoede neemt toe, extreme rijkdom ook
Oxfam ondervroeg bijna 300 economen uit 79 landen, waaronder België. 87% van de respondenten verwacht dat de verhoging van de ongelijkheid in de inkomens in hun land gaat toenemen tot sterk toenemen. En terwijl Elon Musk zijn vermogen zag toenemen met 128,9 miljard dollar, veroorzaakte de pandemie de grootste werkgelegenheidscrisis sinds de grote depressie van 1930. De International Labor Organisation schat dat er op dit moment een paar honderd miljoen mensen hun baan hebben verloren. Daardoor komen steeds meer mensen in armoede terecht.
De wereldwijde armoede is de afgelopen 20 jaar gedaald, maar sinds vorig jaar stijgt hij weer. Zo is het totaal aantal mensen dat in de armoede leeft in 2020 waarschijnlijk toegenomen met 200 tot 500 miljoen, waardoor we terugkeren naar de situatie van 10 jaar geleden.
De ongelijkheid kan niet duidelijker zijn: terwijl de 1.000 rijkste mensen op 9 maanden tijd al hun verliezen weer hebben goedgemaakt, kan het meer dan 10 jaar duren voor de armste mensen zullen bekomen van de economische gevolgen van de pandemie. Tussen 18 maart en 31 december 2020 zagen de miljardairs hun rijkdom verhogen met 3,9 miljard dollar. Dat bedrag alleen al volstaat om iedereen op de wereld tegen Covid-19 te vaccineren en te beletten dat mensen door de pandemie in de armoede belanden. Als de overheden niet ingrijpen, zal tegen 2030 een half miljard mensen extra in armoede leven met een inkomen van 5,5 dollar per dag of minder.
Sinds het begin van de metingen, is ongelijkheid nog nooit zo sterk gegroeid.
Gabriela Bucher, algemeen directeur Oxfam International
Vrouwen zijn het zwaarst getroffen
Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in sectoren die het zwaarst getroffen zijn door de pandemie, zoals de eerstelijnszorg. 70% van de wereldwijde beroepsbevolking actief in de gezondheidszorg en de sociale zorg bestaat uit vrouwen. Zij dragen dus het grootste risico om besmet te worden met Covid-19. Ons onderzoek toont aan dat in de eerste maand van de pandemie alleen al vrouwen 60% van hun inkomen verloren zonder toegang tot sociale zekerheid zoals werkloosheidsuitkeringen.
Als vrouwen en mannen evenredig vertegenwoordigd waren in slecht betaalde en onzekere banen die het hardst door de crisis zijn getroffen, zouden er tenminste 112 miljoen minder vrouwen hun job verliezen. In het Midden-Oosten en Noord-Afrika bestaat de werkende bevolking voor 20% uit vrouwen. Toch maken ze er 40% uit van alle mensen die hun job verloren vanwege de pandemie.
De ongelijkheid kost mensenlevens
Over heel de wereld zijn historisch onderdrukte groepen zoals zwarte en inheemse mensen grotendeels uitgesloten van kwaliteitsvolle gezondheidszorg en sociale bescherming. Afro-afstammelingen in Brazilië maken 40% meer kans om te overlijden aan Covid-19 dan witte Brazilianen. In de Verenigde Staten zouden bijna 22.000 zwarten en latino/a’s nog leven als het sterftecijfer in hun bevolkingsgroep even hoog lag als bij hun witte landgenoten.
Naast de raciale ongelijkheid is er ook een ongelijkheid tussen arm en rijk, twee zaken die meestal aan elkaar gelinkt zijn. Overal ter wereld kennen de armste regio's een hoger besmettings- en sterftecijfer dan de regio's die er economisch beter voor staan. Een van de redenen is dat de laagstbetaalde werknemers vaak niet de mogelijkheid krijgen om thuis te blijven en zich niet bloot te stellen aan het virus. In de EU kan slechts 3 procent van de armste mensen thuis werken, terwijl 74 procent van de hoogst betaalde werknemers dat wel kan.
In Engeland liggen de sterftecijfers ten gevolge van Covid-19 dubbel zo hoog in de armere wijken. Dat geldt ook voor India, Frankrijk en Spanje.
Ongelijkheid in België
Ook in België heeft het coronavirus de ongelijkheid vergroot. Volgens Jozef Mottar, gedelegeerd bestuurder van de Belgische Federatie van Voedselbanken, zijn er sinds de oprichting van de voedselbanken midden jaren ’80 nog nooit zoveel aanvragen geweest als het afgelopen jaar. Hij spreekt van een toename van 15% of 20.000 mensen per maand.
Maar er zijn ook concrete cijfers die aantonen dat er een verband is tussen sterfte en inkomen in Vlaanderen, zowel voor als tijdens de coronacrisis. Uit een onderzoek van de KU Leuven blijkt dat mannen tussen 40 en 65 jaar uit de 10% laagste inkomens tot 5 keer meer risico lopen om te sterven als gevolg van Covid-19 dan hun leeftijdsgenoten uit de 10% hoogste inkomens.
Om verder in te zoomen op de link tussen besmettingsgevaar en rijkdom, verwijzen we naar een analyse van De Tijd die aantoont dat de besmettingscijfers het hoogst zijn in de allerarmste wijken van Vlaanderen. Inwoners uit de armste wijken hebben ruim dubbel zoveel kans om met corona besmet te raken dan inwoners uit de rijkste wijken.
Los van het effect van corona op de ongelijkheid is er een groot verschil is in inkomen tussen mensen die deze tijd in de vuurlinie staan en mensen die zich geen financiële zorgen hoeven te maken. Zo moet een Belgische verpleegster 65 jaar werken om hetzelfde te verdienen als wat een Belgische CEO op 1 jaar tijd ontvangt. Omgekeerd verdient een Belgische CEO op 5 dagen hetzelfde als wat een verpleegster op 1 jaar krijgt.
Ongelijkheid is een politieke keuze
De ongelijkheid die door de coronapandemie wordt uitvergroot, is niet onvermijdelijk. Overheden kunnen kiezen om het anders te doen. Het is een politieke keuze om een rechtvaardig economisch model te creëren dat inclusief is, gelijkwaardigheid promoot, de planeet beschermt en armoede bant.
Landen zoals Zuid-Korea, Sierra Leone en Nieuw-Zeeland hebben de vermindering van ongelijkheid bovenaan op hun agenda gezet. Bhutan, IJsland en Nieuw-Zeeland hebben bij de berekening van hun nationale begroting voorrang gegeven aan indicatoren voor welzijn boven de groei van het BBP (Bruto Binnenlands Product). En in Argentinië werd een buitengewone solidariteitsbelasting op de superrijken gestemd die in 2021 meer dan 3 miljard dollar zou kunnen opleveren.
Om de gevolgen van Covid-19 op lange termijn te voorkomen, moeten volgende beleidskeuzes gemaakt worden:
- Universele sociale bescherming. Meer dan de helft van de wereldbevolking had aan het begin van de pandemie geen toegang tot sociale bescherming.
- Het belasten van de rijksten. Belastingheffing is de sleutel tot het versterken van de gezondheidszorg en het aanpakken van de sociaaleconomische gevolgen van de crisis.
- Een volksvaccin voor iedereen. Een kleine groep landen heeft de helft van het wereldwijde aanbod van de meest effectieve vaccins gekocht, terwijl ze slechts 14% van de wereldbevolking vertegenwoordigen. Regeringen moeten open toegang eisen tot relevante patenten en technologie om ervoor te zorgen dat er voldoende vaccins zijn voor iedereen in de wereld.