De politieke impact van Oxfam in 2024 (2/4): meer rechtvaardigheid voor Belgische boeren
In 2024 zette België een belangrijke stap voorwaarts in de bescherming van boeren. De wetgeving heeft nu een breder scala aan oneerlijke handelspraktijken gedefinieerd, wat misbruik in de agrovoedingsketen beperkt. Deze overwinning is te danken aan de boerenprotesten van 2024 en het harde werk van de Belgische coalitie tegen oneerlijke handelspraktijken, onder leiding van Oxfam. We spreken hierover met Francesca Monteverdi, verantwoordelijk voor beleidsbeïnvloeding in handelsrecht bij Oxfam België.
Wat zijn "oneerlijke handelspraktijken"?
Francesca Montverdi : "Ons voedselsysteem verbindt actoren met ongelijke macht. Aan de ene kant heb je enkele multinationals die de agrovoedingsmarkt controleren en de prijzen kunnen bepalen om hun winst te maximaliseren. Aan de andere kant worstelen boeren om hun productiekosten te dekken door de prijzen die door kopers worden opgelegd. Dit veroorzaakt enorme machtsonevenwichten, waardoor kleine leveranciers vaak het slachtoffer zijn van misbruik.
Oneerlijke handelspraktijken zijn dus alle handelingen die afwijken van wat als 'normaal' gedrag wordt beschouwd op de markt. Bijvoorbeeld het annuleren van bestellingen op het laatste moment of het niet op tijd betalen van facturen. Onze markten zijn diep geworteld in een neoliberale logica, waarin 'normaal' gedrag vaak gekoppeld is aan concurrentie, winstmaximalisatie en ongebonden prijsmechanismen in een vrije markt."
Europa en België hebben mechanismen opgezet om deze misbruiken te voorkomen. Wat zijn deze en hoe hebben Oxfam en andere maatschappelijke actoren bijgedragen aan deze overwinning voor boeren?
Francesca Monterverdi: "In 2019 nam Europa een richtlijn aan die een lijst van oneerlijke handelspraktijken vastlegde. Voor het eerst kregen we een duidelijk omschreven reeks regels die grote spelers verbieden hun marktmacht te misbruiken ten koste van kleinere leveranciers in de voedselketen. Oxfam heeft deze Europese richtlijn mee helpen ontwikkelen via pleitbezorging die al in 2017 begon, samen met het Fair Trade Advocacy Office en andere actoren. Dit was een eerste stap, maar we blijven pleiten voor een verbetering van deze richtlijn, want ze wordt nog steeds onvolledig en onvoldoende toegepast.
In 2019 begonnen we met ons werk op Belgisch niveau. De Europese richtlijn moest in elke EU-lidstaat in nationale wetgeving worden omgezet. Een Belgische coalitie tegen oneerlijke handelspraktijken werd gevormd, gecoördineerd door Oxfam. De belangrijkste leden zijn Fairtrade Belgium, CNCD, 11.11.11 en Oxfam, samen met een twintigtal andere organisaties die zich inzetten voor een eerlijker voedselsysteem. We hebben al enorm veel werk verricht! Samen publiceerden we een position paper met onze aanbevelingen om boeren in de voedselketen te beschermen. De omzetting van de richtlijn leidde in november 2021 tot een Belgische wet."
Door vast te houden aan een neoliberaal prijsmechanisme zullen kleine boeren de sigaar blijven zijn; ze worden misbruikt door grote spelers.
Francesca Monteverdi, verantwoordelijk voor beleidsbeïnvloeding in handelsrecht bij Oxfam België.
Maar deze teksten konden, zowel op Europees als Belgisch niveau, nog steeds niet verhinderen dat we landbouwproducten inkopen onder de duurzame productiekosten?
Francesca Monterverdi : "Ja, en daar ligt precies het probleem! Door vast te houden aan een neoliberaal prijsmechanisme zullen kleine boeren de sigaar blijven zijn; ze worden misbruikt door grote spelers. In België zijn we verder gegaan met ons werk om de Europese richtlijn te herzien, en we hebben succes geboekt! Op 1 juli 2024 keurde de ministerraad een koninklijk besluit goed dat de lijst van oneerlijke handelspraktijken uitbreidt. Het kopen van producten onder de productiekosten werd toegevoegd aan de lijst van verboden praktijken (opgenomen in de 'grijze lijst', wat betekent dat het verboden is, tenzij partijen onderling overeenkomen). Dit is een enorme overwinning, mede door het onvermoeibare werk van onze coalitie.
Bij Oxfam Fair Trade garanderen we altijd een prijs aan de producenten waarmee we werken die de kosten van duurzame productie dekt. Dit engagement voor een leefbaar inkomen staat centraal in onze missie."
Wat hebben de boerenprotesten van 2024 volgens jou veranderd?
Francesca Monteverdi: "Ze hebben de eisen van de boeren vooral zichtbaar gemaakt. En wat zij vragen, is eenvoudig: een eerlijke beloning voor hun werk door middel van eerlijke prijzen.
Pleitbezorging en mobilisatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat is onze kracht. Het is geruststellend om te zien dat we in dezelfde richting werken en elkaar steunen. We willen allemaal een systeemverandering en ons werk is ervoor te zorgen dat dit ook in wetgeving wordt omgezet."
We willen allemaal een systeemverandering en ons werk is ervoor te zorgen dat dit ook in wetgeving wordt omgeze
Francesca Monteverdi, verantwoordelijk voor beleidsbeïnvloeding in handelsrecht bij Oxfam België.
De volgende grote stap is de herziening van de Europese richtlijn in 2025. Zal België een voorbeeld zijn voor deze herziening?
Francesca Monteverdi: "Ja. België heeft nu een koninklijk besluit aangenomen dat ambitieuzer is dan de Europese richtlijn. We zijn een voorbeeld van goede praktijk. Maar er zijn ook andere landen zoals Spanje en Frankrijk die verder gevorderd zijn.
Oxfam België coördineert de Europese coalitie tegen oneerlijke handelspraktijken. We hebben net een position paper gepubliceerd met al onze aanbevelingen. Wat willen we? Een ambitieuze herziening van de richtlijn. Onze belangrijkste eis is het verbod op de aankoop van landbouwproducten onder de duurzame productiekosten én het verkopen met verlies in de gehele toeleveringsketen. We geven niet op!
We hebben ook drie casestudy's gepubliceerd met FTAO om de impact van deze richtlijn op leveranciers in Ecuador, Kenia en Rwanda te tonen. Wat we willen aantonen, is dat de Europese markt geen eiland is: we moeten ook de indirecte markten met Europa in overweging nemen. Want het heeft geen zin om Europese boeren te beschermen als dat ten koste gaat van boeren buiten Europa."