Gender en voedselsystemen

Als de problemen en ongelijkheden worden aangepakt, kunnen vrouwen een sleutelrol spelen in de transformatie van onze huidige voedselsystemen. Vrouwen worden onevenredig zwaar getroffen door klimaatverandering, oorlogen en economische crises. Volgens de laatste cijfers van het SOFI-rapport worden vrouwen en kinderen het zwaarst getroffen door de COVID-19-epidemie en de huidige voedselcrisissen.

Wanneer we volgende veelzeggende cijfers bekijken:

•  8% van de Europese ontwikkelingshulp gaat naar projecten met een primaire focus op gendergelijkheid.
•  1,7% van alle klimaatfinanciering komt terecht bij kleine boeren in lage-inkomenslanden.
•  15% van de landeigenaren wereldwijd is een vrouw: de afgelopen twee decennia hebben steeds meer vrouwen familiebedrijven beheerd en zijn zij daarbij betrokken, maar dit heeft zich niet vertaald in meer landeigendom voor vrouwen. Het grondbezit is met minder dan 3% toegenomen. In 1995 was dit nog 10% tot zelfs 12,8% in 2015.
•  Van de 164 landen die het recht van vrouwen erkennen om land te bezitten, te gebruiken en erover te beslissen zijn er slechts 52 landen die dit recht erkennen, respecteren en vervullen.

We komen we tot een belangrijke conclusie:

Wettelijke en sociale structuren overal ter wereld marginaliseren en verhinderen dat boerinnen als dusdanig worden erkend, waardoor het voor hen vrijwel onmogelijk is om toegang te krijgen tot geïnstitutionaliseerde regelingen, subsidies, kredieten en vele andere diensten. (Ook voor kleinschalige boeren in het globale Zuiden is dit beperkt). Bovendien erkennen bestaande structuren het immense onbetaalde werk en de zorg die vrouwen leveren niet.

Vrouwen als leiders in alternatieve voedselsystemen  

Ondanks deze diepgewortelde ongelijkheden in mondiale voedselsystemen zijn rurale vrouwen en landarbeidersters ook de voornaamste drijvende krachten achter verandering. Studies tonen aan dat rurale vrouwen actief en dominant zijn in alternatieve voedselsystemen. Investeren in vrouwen garandeert de levering van gezond en duurzaam voedsel. Naast de stereotypen van "kwetsbare" mensen of "belanghebbenden" die geraadpleegd moeten worden, zijn boerinnen, net als andere landarbeiders, actieve spelers met kennis en rechten bij het opbouwen van rechtvaardige en duurzame voedselsystemen.

Hypocriet landbouwbeleid

Overal ter wereld wordt het landbouwbeleid beheerst door economische belangen die geen rekening houden met de natuur noch het sociaal weefsel van gemeenschappen die voedsel produceren.  

Binnen het Belgische beleid is er een niet te onderschatten tegenstrijdigheid. Men hecht in het internationale samenwerkingsbeleid heel wat aandacht aan empowerment van boerinnen in het globale zuiden. Rurale vrouwen zouden immers een onderbenutte arbeidskracht vertegenwoordigen om de landbouwproductie te verhogen. In het Belgische landbouwbeleid daarentegen, worden (bijna) geen tot amper genderbewuste maatregelen genomen. De weinige maatregelen die wel genomen worden beperken zich tot het steunen van diverse inkomens op de boerderij, goede praktijken verspreiden, getuigenissen van inspirerende boerinnen in de verf zetten. Het bevorderen van de rechten van Belgische boerinnen lijkt dus geen prioriteit te zijn (misschien omdat het de neoliberale agenda van economische groei niet dient?), en men mikt op rurale vrouwen in het globale zuiden om de productie te verhogen via industriële voedselketens.  In beide gevallen worden weinig maatregelen genomen om de oorzaken van de ongelijkheid aan te pakken. We zien een hypocriet discours dat niet gebaseerd is op de wens om de rechten van vrouwen te bevorderen, maar op een winst gedreven logica.  

Zorgtaken en de symbolische waarde van het werk

Veel landbouwbedrijven volgen nog steeds traditionele genderrolverdeling. In België en Europa, zijn boerinnen nog altijd in grote mate verantwoordelijk voor het melken, de administratie en de verzorging van de kalveren. Overal draaien boerinnen dubbele (of zelfs driedubbele) shifts om voor het zorgwerk en de kinderen te zorgen. Mannen daarentegen zijn meestal verantwoordelijk voor werk met een hoge symbolische waarde, zoals werk op het veld of met de kudde, dat gepaard gaat met een hoge sociale erkenning en hogere inkomens.  

In België is de landbouw in onze collectieve verbeelding nog steeds een mannelijk beroep. Hoewel vrouwen 30% van het landbouwpersoneel vertegenwoordigen.

Oxfam past in haar analyses een gendermarker toe

In een poging om deze ongelijkheden weg te werken, analyseert Oxfam België het Europese landbouw- en internationale samenwerkingsbeleid om duidelijkheid te scheppen over hoe de steunmaatregelen al dan niet seksistisch zijn. Oxfam maakt ook gebruik van de ervaring van innovatieve boerinnen en baseert zich op hun realiteit om een coherente analyse te garanderen. Ten slotte houdt Oxfam rekening met andere vormen van onderdrukking en hanteert zij een intersectionele aanpak om tegemoet te komen aan de specifieke behoeften van vrouwen.