Oxfam Ongelijkheidsindex: regeringen doen niet genoeg om ongelijkheid aan te pakken, België ‘s 4e plaats gered door zijn sociale bescherming

Zowel rijke als lage-inkomenslanden hebben de explosie van de economische ongelijkheid sinds het uitbreken van de pandemie verergerd. Volgens de studie van Oxfam en Development Finance International (DFI) hebben regeringen gesneden in de uitgaven voor gezondheidszorg, onderwijs en sociale bescherming, terwijl ze weigeren de belastingen op de allerrijksten te verhogen, overwinsten in te voeren of minimumlonen te verhogen.

De Commitment to Reducing Inequality Index 2022 (CRII) is de eerste uitgebreide analyse van maatregelen ter vermindering van ongelijkheid die 161 regeringen in de eerste twee jaar van de pandemie hebben genomen.

Uit de index blijkt dat zelfs tijdens de ergste gezondheidscrisis van deze eeuw de helft van de landen met een laag of gemiddeld inkomen hun uitgaven voor gezondheidszorg tijdens de pandemie hebben verlaagd. Bijna de helft van de onderzochte landen, 77 regeringen, verlaagde het aandeel van de uitgaven voor sociale bescherming en 70% verlaagde het aandeel van de uitgaven voor onderwijs.

Terwijl de armoedecijfers tot recordhoogte stegen en werknemers worstelden met de hoogste inflatie van het decennium, slaagde twee derde van de regeringen in de wereld er niet in de minimumlonen te verhogen in overeenstemming met de groei van het BBP. Ondanks de zware financiële druk waarmee zij werden geconfronteerd, hebben 143 van de 161 landen de belastingtarieven voor de rijksten bevroren, en 11 landen hebben ze zelfs verlaagd.

- Noorwegen voert net als in 2020 de CRII ranglijst aan, gevolgd door Duitsland en Australië, dat van de 16e naar de 3e plaats stijgt.

- Frankrijk is vijf plaatsen gezakt in de index na het verlagen van de vennootschapsbelastingtarieven en het volledig afschaffen van de vermogensbelasting in 2019.

- Hoewel België zijn 4e plaats behoudt, toont de CRII enerzijds aan dat het historische Belgische systeem van sociale bescherming het in staat stelt de sociale ongelijkheid preventief te verminderen en daarom beschermd en versterkt moet worden. België wordt nog steeds beloond voor zijn geschiedenis van sociale bescherming, maar er schuilt een gevaar in de ontmanteling ervan. Men kan niet voortdurend de eer opstrijken voor zaken die lang geleden zijn ingevoerd. Anderzijds moet België nog veel werk verzetten om echte fiscale progressiviteit te garanderen. 

"De positie van België in de index illustreert duidelijk dat sociale uitgaven een belangrijk instrument blijven om de ongelijkheid in ons land te bestrijden. België dankt zijn 4e plaats aan deze belangrijke erfenis. In 2020 besteedde België 38,41% van zijn totale begroting aan sociale bescherming en het geboorteverlof voor de tweede ouder werd in 2021 opgetrokken tot 15 dagen. De pandemie heeft aangetoond hoe essentieel een sterk stelsel van sociale bescherming is om een vangnet te garanderen voor de sociaal-economisch meest kwetsbaren, en het is daarom dringender dan ooit om dit stelsel in ons land te beschermen en te versterken. Om dat te doen, moeten we het financieren via eerlijke belastingen," zei Eva Smets, directeur bij Oxfam België.

Ondanks 4e plaats haalt belastingongelijkheid België naar beneden

Ondanks zijn 4e plaats in de CRII wordt België genoemd voor mechanismen die bijdragen tot fiscale ongelijkheid. Momenteel belast het belastingstelsel kapitaalinkomsten zeer weinig in vergelijking met arbeidsinkomsten. Zo zouden dividenden tegen 30% moeten worden belast, terwijl in 2021 bijvoorbeeld 52 miljard euro van de 66 miljard euro aan uitgekeerde dividenden tegen het nultarief werd belast. De opbrengst van de roerende voorheffing op dividenden bedroeg in 2021 dus slechts 2,8 miljard euro.

Bovendien is België een van de enige Europese landen die meerwaarden niet belast. Je kan dus aandelen in een bedrijf verkopen, miljardair worden en geen cent vermogenswinstbelasting betalen. Er is ook geen echte vermogensbelasting in België. Tegelijkertijd wordt inkomen uit arbeid met een laag of gemiddeld inkomen, dat vaak de belangrijkste bron van inkomsten is voor de betrokken huishoudens, zeer snel belast in de hoogste schijf.

Deze gecombineerde trends versnellen de concentratie van rijkdom in België, waar volgens de KU Leuven de rijkste 1%, 24% van de totale rijkdom bezit. Tegelijkertijd zien we ook dat de vennootschapsbelasting de afgelopen jaren is gedaald van 33% naar 25%, wat de jarenlange race to the bottom illustreert. De vennootschapsbelasting bedraagt gemiddeld 25,2% in landen met lage en middeninkomenslanden, dus België kan en moet beter. België staat in de CRII in de top 10 van landen die de vennootschapsbelasting hebben verlaagd.

Tegelijkertijd heeft België het equivalent van bijna 21,5 miljard euro aan subsidies aan de farmaceutische sector verstrekt tussen 2010 en 2020. "Als we in België de ongelijkheid willen verminderen en de rijkdom beter willen herverdelen, hebben we een progressiever belastingstelsel nodig, waarbij degenen die het meest verdienen het meest bijdragen", aldus Smets.

De explosie van de ongelijkheid beteugelen

Sommige landen, waaronder landen met lage en middeninkomens, hebben ambitieuze stappen ondernomen om de ongelijkheid terug te dringen, waarmee ze aantonen dat het heel goed mogelijk is om actie te ondernemen:

- Costa Rica verhoogde zijn hoogste inkomstenbelastingtarief met 10 procentpunten en Nieuw-Zeeland met 8 procentpunten.

- De bezette Palestijnse gebieden hebben de sociale uitgaven verhoogd van 37% tot 47% van hun totale begroting.

- De Maldiven hebben voor het eerst een nationaal minimumloon ingevoerd.

Landen met lage inkomens worstelen met een wereldeconomie waarin het steeds moeilijker wordt om in de behoeften van hun bevolking te voorzien. Rijke landen, die triljoenen dollars in hun economieën hebben gepompt, hebben de ontwikkelingshulp tijdens de pandemie niet verhoogd. Bovendien verergeren nieuwe bezuinigingsmaatregelen van het IMF de economische ongelijkheid en armoede in lage-inkomenslanden nog verder. Uit de studie van Oxfam en DFI blijkt dat, op basis van IMF-gegevens, driekwart van de landen in de wereld van plan is de komende vijf jaar verder te snijden in de overheidsuitgaven, wat neerkomt op een vermindering van 7,8 biljoen dollar. Voor elke dollar die aan gezondheidszorg wordt besteed, betalen lage-inkomenslanden er vier om hun rijke schuldeisers terug te betalen.

"In plaats van zich te concentreren op het beheersen van de economische gevolgen van de pandemie, is het debat drastisch verschoven naar de sterke vermindering van overheidsuitgaven en het bevriezen van lonen om de schuld te verminderen. Nu de ministers van Financiën zich voorbereiden op de jaarlijkse bijeenkomsten van het IMF en de Wereldbank, moeten we wakker worden en leren van onze fouten uit het verleden. Ongelijkheid is een politieke keuze, regeringen moeten ophouden de rijksten te bevoordelen ten koste van de rest van de bevolking", besluit Smets.

Noot aan de redactie

De Inequality Reduction Commitment Index (CRII) 2022 is de eerste uitgebreide analyse van overheidsbeleid en -acties om ongelijkheid aan te pakken in de eerste twee jaar van de pandemie. Deze analyse beoordeelt niet het niveau van ongelijkheid in de landen, maar bekijkt het uitgaven-, belasting- en arbeidsbeleid en de acties van 161 regeringen.