50 jaar strijd voor eerlijke handel
Al 50 jaar schudt Oxfam mensen wakker over de onrechtvaardigheden in de internationale handel. In 1971 introduceerden we fairtradekoffie in de eerste Belgische wereldwinkel. Ondertussen plaatsten we 206 producten uit eerlijke handel op de nationale markt, maar fair trade is er nog steeds eerder niche dan norm. De politiek en de grote bedrijven dommelen rustig verder. Nochtans heeft fair trade een rechtstreekse, positieve impact voor duizenden mensen wereldwijd.
De eerste Belgische vrijwilligers in de wereldwinkels maakten deel uit van een ruime internationale beweging die in het Verenigd Koninkrijk was ontstaan. Via de handel in ‘eerlijke producten’ toonden ze hoe onevenwichtig en structureel fout de heersende bedrijfsmodellen waren. Het was een niet te missen politiek statement tegen de gevestigde orde. Haar slogan? Trade, not aid. Die werd in 1965 erkend en overgenomen door de United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD).
Het begon met koffie en suiker
Koffie en rietsuiker waren de eerste fairtradeproducten die in 1971 over de toonbank schoven. Hun verkoop diende twee doelen: meer opbrengst genereren voor de producenten en de aandacht vestigen op de erbarmelijke situatie van de producenten in de klassieke handelsketens. Dat doen we nog steeds. Een mooi voorbeeld is ons samenwerkingsproject in Ivoorkust met de cacaocoöperatie CPR Canaan: bovenop de fairtradepremie betalen we een extra premie, rechtstreeks aan de boeren. Zij investeren die in duurzame zaken ten voordele van de coöperatie. Zo wordt hun inkomen ‘leefbaar’, niet overleefbaar. In één beweging plaatsten we zo de behoefte aan een leefbaar inkomen op de bureaus van politici.
Samen met een middenveldscoalitie ijveren we ook voor een zorgplichtwetgeving. Die verplicht bedrijven om zorgzame maatregelen te nemen ten opzichte van mens én milieu doorheen hun productieketen. Te vaak produceren bedrijven doelbewust in lagelonenlanden om de wetten rond mensenrechten en milieuschade te omzeilen. Dat lukt omdat een wettelijk kader vooralsnog ontbreekt.
Fair trade is naast een betere prijs voor de producenten, ook een aanklacht tegen oneerlijke handel.
DRIEKWART VAN DE BELGEN IS MEE
Onze aanhoudende inspanningen om fairtradeproducten in België op de markt te brengen, hebben er mee voor gezorgd dat Belgen steeds meer voor producten uit de eerlijke handel kiezen**. Met als resultaat dat de ontwikkelingspremie die de verkoop van eerlijke producten op de Belgische markt genereert in 10 jaar tijd verdrievoudigde.
De keuze voor fairtradeproducten is tijdens de lockdown nog toegenomen. In die mate dat Johan Vrancken, managing director van onderzoeksbureau Nielsen, van een gedragsverandering bij de Belgische consument spreekt. “Terwijl de koffieverkoop sinds het begin van de lockdown met 19,8% groeide, is de fairtrade koffieverkoop met 29,5% gestegen”, zegt hij. “We stellen dezelfde trend vast voor thee en chocolade.”***
En uit een opiniepeiling die Enabel afgelopen september bij 1.515 Belgen voerde, blijken meer dan acht op tien burgers voorstander te zijn van een (Europese) zorgplichtwetgeving.
MEER DAN EEN EERLIJKE PRIJS
Fair trade is dus veel meer dan een eerlijke prijs aan de producenten betalen. Wij bekijken het ruimer en pakken het structureel aan. Waar knelt het en hoe lossen we het op? Een overzicht.
TEN DIENSTE VAN DE MENS
Een rechtvaardige economie staat ten dienste van de mens, niet omgekeerd. Ze blijft binnen de ecologische grenzen van onze planeet, respecteert de universele mensenrechten en garandeert de basis sociale voorzieningen (voedsel, water, gezondheid, onderwijs, inkomen …) voor iedereen. Om dat te bereiken, werken we bij voorkeur samen met democratisch georganiseerde coöperaties van kleinschalige boeren. Die houden namelijk rekening met mensen, hun behoeften en hun rechten. Bovendien hebben ze geen nefaste impact op het milieu.
DUURZAME LANDBOUW
De klimaatcrisis heeft een negatief effect op de landbouw en de oogsten. Omgekeerd gaat de industrialisering van de landbouw- en voedingssector gepaard met boskap en het gebruik van pesticides, wat funest is voor het klimaat. Daarom investeert Oxfam in agro-ecologische praktijken die de wereld op een duurzame manier kunnen voeden zonder de aarde uit te putten. Zo stapten de boeren van de Congolese koffiecoöperatie Muungano over naar biologische landbouw met agro-ecologische technieken die - onder andere - bodemerosie voorkomen.
Daarnaast kon Mungaano dankzij de fairtradepremie een nieuw wasstation voor de koffiebonen kopen. “Vroeger moesten we oude wasstations huren die heel tijdintensief waren”, vertelt manager Daniel Habamungo. “Het geld dat we daarmee uitsparen, kunnen we in de coöperatie investeren. Bovendien komt het de kwaliteit van onze koffiebonen ten goede.”
VROUWEN GEVEN HET VOORBEELD
Wereldwijd zijn vrouwen verantwoordelijk voor 60 tot 80% van de lokale voedselproductie. Maar in tijden van crisis, zoals wanneer een oogst mislukt door de veranderingen in het klimaat, lijden zij als eersten honger. De oorzaak ligt in de discriminerende, patriarchale systemen van veel landbouwgemeenschappen. De Ivoriaanse cacaocoöperatie CPR Canaan pakt het anders aan. Vrouwen spelen er prominente rollen, zorgen voor teeltdiversificatie en beheren de spaarkas.
50 jaar en 206* producten verder, blijft eerlijke handel een van de steunpilaren van onze werking. Zo staan we met woord en daad mensen bij die dagelijks vechten voor een eerlijk inkomen en een menselijk bestaan dat draait rond voluit leven, in plaats van overleven. Je kan ons daar op vele manieren in steunen. Een fairtradeproduct kopen is er een van.
*Het aantal fairtradeproducten evolueert jaarlijks.
**Een onderzoek van Fairtrade Belgium uit 2019 toont aan dat meer dan driekwart van de Belgen gecertificeerde producten koopt. Bovendien wenst 70% van hen een groter assortiment fairtradeproducten in de winkels.
***Bron: De Morgen van 8 mei 2020.
Hogere prijzen maken het een stuk dragelijker.
Cuba en Palestina zitten al decennia in een ‘lockdown’. Door politieke omstandigheden en het kluwen aan internationale handelsregels hebben ze moeilijk of geen toegang tot de internationale markt. Cuba kampt met een handelsembargo, Palestina’s toegang tot de havens is afhankelijk van de goodwill van Israël én hun landbouwgronden vallen in bezet gebied.
“De meerwaarde van fair trade ligt vooral in de hogere prijzen die boeren ontvangen voor hun goederen en de fairtradepremie. Door de handelsbelemmeringen in Cuba en Palestina lopen alle kosten op. Dankzij de hogere prijzen zijn deze kosten dragelijker voor de coöperaties en boeren.”
“Met behulp van de premies konden de Palestijnse boeren van de Farkha coöperatie een gezamenlijke lening met drie andere coöperaties aangaan. Daarmee kochten ze een pers om olijfolie te maken. En met de verkoop van fairtradedadels, -olijfolie en -maftoulcouscous ontvangt de coöperatie Al Reef jaarlijks zo’n 200.000 USD aan inkomsten via fairtradepremies. In Cuba bieden we dan weer koppig het hoofd aan het handelsembargo, want moeilijk gaat ook!”
Marion Meyvis
Verantwoordelijke voor Aanbod bij Oxfam Fair Trade