De zorgplichtwet: wie beschermt haar en waarom je dit wil weten

Waarom we absoluut moeten strijden voor de zorgplichtwet

We halen hier voor het voetlicht wat vaak verborgen blijft achter de glimmende gevels van het EU-parlementsgebouwen. De zorgplichtwet staat op de helling. Maar hoe zullen de Belgische EU-parlementsleden hun stem gebruiken?  Het lot van een belangrijke hefboom voor duurzamere waardeketens, klimaatactie door bedrijven en toegang tot rechtspraak voor slachtoffers ligt in de weegschaal.  

In februari 2025 deed de Europese Commissie een voorstel om de kersverse zorgplichtwet voor bedrijven, samen met andere belangrijke duurzaamheidswetgevingen, te ‘vereenvoudigen’. In de realiteit komt hun voorstel erop neer dat de wet, die al zwaar werd beknot, fundamenteel afgezwakt zou worden. De EU-lidstaten lieten er geen gras over groeien. In juni kwamen ze al op de proppen met een tegenvoorstel dat de wetgeving verder afbreekt.  

Nu ligt de bal in het kamp van het EU-parlementsleden: ook zij moeten een voorstel doen over hoe ze de zorgplichtwet willen herschrijven. Eens Commissie, lidstaten (samen de Raad), en Parlement elk hun voorstel op tafel hebben gelegd, vatten ze in de zogenaamde ‘trilogen’ de onderhandelingen met elkaar aan, over de finale aanpassingen aan de wet. Zo zullen zij de toekomst van de zorgplichtwet bepalen.  

Niet alleen de zorgplichtwet ligt onder zwaar vuur. Ook andere regelgeving ter bescherming van voor mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en klimaat worden geviseerd. Het maakt deel uit van een brede agenda die bedrijven wil ontlasten.    

Waarom staan we nu wéér op de barricade voor de EU-zorgplichtwet?

In april 2024 haalden we nog opgelucht adem: na jarenlange moeizame onderhandelingen keurde de EU eindelijk een zorgplichtwet voor bedrijven goed. De historische richtlijn, officieel geheten de ‘Corporate Sustainability Due Diligence Directive’ (CSDDD), regelt hoe bedrijven wantoestanden in hun wereldwijde toeleveringsketens moeten aanpakken – of het nu gaat over chocolade, kledij, olie of elektronica. De wet schept ook duidelijkheid in de verantwoordelijkheid van grote bedrijven voor hun impact op mensenrechten, arbeidsrechten, het milieu en het klimaat.  

Minder dan een jaar later zet de EU die mijlpaal weer op de helling. Eind februari deed de Europese Commissie een voorstel voor een ‘Omnibuswet’: die wil verschillende bestaande duurzaamheidswetten ‘vereenvoudigen’, officieel zonder daarbij aan de oorspronkelijke ambitie van de wetten te raken.  In de praktijk stelt de Omnibus zorgwekkende afzwakkingen voor van onder meer de wet op duurzaamheidsrapportering voor bedrijven (CSRD) en de zorgplichtwet voor bedrijven (CSDDD).  

Het omnibusvoorstel komt er in een politieke context van grote geopolitieke en economische druk op de EU-instellingen. Machtige bedrijfslobby’s (niet alleen binnen de EU maar ook uit de VS) grijpen dit moment aan voor een offensief tegen sociale en milieuregelgeving.  

Europese Commissie en lidstaten gaan met de kettingzaag door de zorgplichtwet  

Het wetsvoorstel van de Commissie kwam op een slordige en ontransparante manier tot stand. Zo verzaakte de Commissie aan haar verplichting om vooraf een impactstudie en publieke consultatie te organiseren, werden experts steeds meer naar de zijlijn verwezen en ijverden de Franse president Macron en de Duitse bondskanselier Merz verwoed om de zorgplichtwet integraal af te schaffen. Maar los van de manier waarop ze tot stand kwamen, is vooral de inhoud van de beleidsvoorstellen erg zorgwekkend.  

•    Over hoeveel bedrijven gaat het? De huidige CSDDD (zorgplichtwet) geldt voor grote bedrijven actief op de EU-markt, met minstens 1.000 werknemers en een jaarlijkse netto-omzet van meer dan € 450 miljoen. De Commissie voorzag in haar Omnibusvoorstel geen veranderingen aan dat toepassingsgebied. De Raad stelt voor de wetgeving te beperken tot bedrijven met 5000 werknemers en een omzet van €1.5 miljard.  
•    Wat moeten bedrijven doen tegen schendingen van mensenrechten, arbeidsrechten en milieuregels? De CSDDD verplicht bedrijven tot gepaste zorgvuldigheid of due diligence: ze moeten de negatieve effecten die verband houden met hun eigen activiteiten, én die van hun dochterondernemingen én directe en indirecte zakenpartners identificeren, voorkomen of reduceren. Nu willen de Commissie en Raad grote bedrijven alleen nog verplichten om negatieve effecten tot op het niveau van directe zakenpartners (Tier 1) te onderzoeken en aan te pakken, tenzij ‘plausibele informatie’ erop wijst dat er risico's zijn op het niveau van een indirecte zakenpartner. Tegelijk wordt de mogelijkheid voor grote bedrijven om informatie in te winnen bij indirecte zakenpartners over mogelijke risico’s aan banden gelegd.  
•    Wat moeten bedrijven doen voor het klimaat? De CSDDD verplicht grote bedrijven om een klimaattransitieplan op te stellen dat hun bedrijfsstrategie en -model in lijn brengt met de 1.5°C doelstelling van het Klimaatakkoord van Parijs én om dat plan - naar best vermogen - uit te voeren. Commissie en Raad willen nu de verplichting schrappen om het klimaattransitieplan effectief uit te voeren. De Raad gaat nog een stapje verder en wil de verwijzing naar de 1.5°C doelstelling en criteria over de inhoud en de kwaliteit van het plan schrappen. Ook wil de Raad uitstel geven zodat het opstellen van klimaattransitieplannen voor grote bedrijven pas verplicht worden vanaf 2031.  
•    Kunnen bedrijven voor de rechter gebracht worden? De CSDDD zorgt voor een EU-breed aansprakelijkheidsregime dat regelt onder welke strikte voorwaarden grote bedrijven aansprakelijk zijn (en dus voor de rechter kunnen gedaagd worden) voor schade die ze veroorzaken. Commissie en lidstaten willen dit EU-brede kader voor burgerlijke aansprakelijkheid schrappen. Dit zou betekenen dat de lidstaten elk afzonderlijk aansprakelijkheidsnormen moeten vaststellen en er een gefragmenteerde lappendeken van regelingen ontstaat dat voor slachtoffers en bedrijven moeilijk te navigeren is, zeker in grensoverschrijdende rechtszaken. Commissie en lidstaten willen ook de mogelijkheid voor vakbonden en ngo’s om slachtoffers te vertegenwoordigen in de rechtszaal.  
•    Wie krijgt inspraak in hoe bedrijven hun negatieve impact beoordelen en aanpakken? De CSDDD verplicht bedrijven om belanghebbenden te raadplegen in verschillende stappen van hun risicoanalyse, -preventie en mitigatie. Commissie en lidstaten willen deze belanghebbenden beperken tot enkel ‘direct’ getroffen partijen en tot ‘relevante’ belanghebbenden.  

De vraagt stelt zich: willen EU-beleidsmakers effectieve wetgeving maken? Of mikken ze eerder op samenraapsel van achterdeurtjes en rookgordijnen om onverantwoorde bedrijven hun gang te laten gaan? 

Het Europese Parlement moet zich nu positioneren

Naast Commissie en Raad, moet ook het Europese parlement een voorstel op tafel leggen. Dat gebeurt in verschillende stappen.  

•    De positie van het parlement wordt grondig voorbereid in de verschillende parlementaire commissies die expertise hebben over het onderwerp van de wetgeving. In het geval van de zorgplicht gaat dat over 6 commissies! Vijf verschillende commissies (ECON, INTA, ENVI, DROI, EMPL) geven een ‘opinie’.  
•    Vervolgens zal de parlementaire commissie die de leiding heeft (JURI) een voorstel maken dat wordt voorgelegd aan de volledige plenaire vergadering van het Parlement.  Welke Belgische parlementsleden op welk moment aan zet zijn, zie je in het overzicht onder.  

Wat met extreemrechts?  

Niet alleen de individuele stemmen van de parlementsleden zijn van belang maar ook de coalities die ze sluiten. De meest radicale voorstellen voor afbraak van de zorgplichtwet komen van extreemrechts en ook heel wat verregaande voorstellen voor inperking die werden ingediend door de Christen-Democraten (EVP), kunnen alleen een meerderheid halen met de hulp van extreemrechts …  

Wie is wie in welke commissie en wanneer stemmen ze?

Commissie economische en monetaire zaken (ECON)

•    Met Johan Van Overtveldt (N-VA), Marc Botenga (PTB)
•    Stemt op 15 juli

Commissie werkgelegenheid en sociale zaken (EMPL)  

•    Met Pascal Arimont (CD&V), Estelle Ceulemans (PS), Rudi Kennes (Onafhankelijk), Sara Matthieu (Groen), Liesbet Sommen (CD&V)
•    Stemt op 4 september

Commissie milieu, volksgezondheid en voedselveiligheid (ENVI)  

•    Met Pascal Arimont (CD&V), Barbara Bonte (VB), Estelle Ceulemans (PS), Olivier Chastel (MR), Sara Matthieu (Groen), Liesbet Sommen (CD&V), Bruno Tobback (Vooruit), Yvan Verougstraete (Les Engagés)
•    Stemt op 15 juli

Commissie buitenlandse zaken (AFET) en Subcommissie mensenrechten (DROI)  

•  Met Wouter Beken (CD&V), Marc Botenga (PTB), Elio Di Rupo (PS), Assita kanko (NVA), Hilde Vautmans (Open VLD) 
•    Stemt 15 juli

Commissie internationale handel (INTA)  

•    Met Saskia Bricmont (Ecolo), Benoit Cassart (MR), Rudi Kennes (Onafhankelijk), Kathleen Van Brempt (Vooruit), Kris Van Dijck (N-VA)
•    Stemt 15 juli

Commissie juridische zaken (JURI) 

•    Geen Belgen
•    Stemt op 13 oktober