Klimaatongelijkheden in België: een klein land met een te grote voetafdruk
Aan de vooravond van de verkiezingen komt Oxfam België met een rapport over hoe de CO2-uitstoot van de rijksten onverminderd hoog blijft. Deze excessieve uitstoot van de rijksten is een ernstige bedreiging om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad Celsius.
Klimaatongelijkheden in België: een klein land met een te grote voetafdruk
EXECUTIVE SUMMARY
De wereld wordt geconfronteerd met steeds heftigere klimaatcrises en ongelijkheden die op hol slaan. De rijkste mensen, bedrijven en landen hebben een vernietigende impact op de planeet met hun enorme koolstofuitstoot. Ondertussen treft de klimaatverandering mensen die in armoede leven, gemarginaliseerde groepen, en landen met lage- en middeninkomens het hardst. Vooral vrouwen en meisjes, inheemse volkeren, en andere gediscrimineerde groepen ondervinden de nadelen. Overal ter wereld voelen mensen de gevolgen van de klimaatcrisis, maar alleen de rijkste mensen en landen hebben het vermogen, de macht en de invloed om zichzelf te beschermen. Met die macht komt een enorme verantwoordelijkheid.
De consumptie per capita is in België exceptioneel hoog. In Europa ligt die alleen in Malta nog hoger. Wereldwijd consumeren mensen slechts in 7 andere landen gemiddeld nog meer, het gaat dan voornamelijk om oliestaatjes.1 De uitstoot per capita is in België hoger dan in de Verenigde Staten.
Ons onderzoek toont dat het vooral de excessieve koolstofvoetafdruk van de absolute top is die de gigantische uitstoot per capita veroorzaakt. In België zijn de verschillen tussen arm en rijk erg groot: de 1% hoogste inkomens consumeert evenveel koolstofdioxide als de 15% laagste inkomens. Het koolstofbudget (wat er nog resteert aan CO2 voordat we de “veilige” grens van 1,5 °C opwarming van de globale temperatuur passeren) wordt op hoog tempo opgebrand. Elke Belg consumeert te veel CO2, maar een paar Belgen consumeren veel meer dan anderen: waar de doorsnee Belg het jaarlijkse koolstofbudget in een paar maanden opmaakt, doet iemand uit de 0,1% dit in minder dan een week.
De ongelijkheid in emissies hangt sterk samen met andere sociale ongelijkheden in de samenleving: inkomensongelijkheid, maar ook gender, afkomst, leeftijd, nationaliteit, gezondheid, seksualiteit, huidskleur, woonsituatie, opleidingsniveau… De 1% hoogste inkomens vormen geen representatieve afspiegeling van de diversiteit van de Belgische samenleving, maar bestaan vooral uit witte mannen van middelbare leeftijd met een hoog opleidingsniveau. Bij de laagste inkomens zijn vrouwen, mensen van kleur en mensen met een lagere opleiding oververtegenwoordigd.
Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) is duidelijk: we moeten de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk terugdringen om de ergste gevolgen van de ontregeling van het klimaat te voorkomen en de grens van 1,5 °C niet blijvend te overschrijden. In 2030 moet de CO2-uitstoot 48% lager liggen dan in 2019, in 2050 moet de balans op nul staan, en daarna is een negatieve CO2-uitstoot nodig.2 Het huidige Belgische beleid is ontoereikend om die doelstellingen te halen. Vlaanderen haalt niet eens de doelstelling voor 2030.3 Als topuitstoter in de wereld, met ook nog eens een grote historische verantwoordelijkheid voor de cumulatieve consumptie van het totale koolstofbudget, moet België het voortouw nemen in de groene transitie. Doen we dat niet, dan zal de opwarming van de aarde in België alleen al een slordige €9,5 miljard per jaar kosten aan schade door hitte, droogte en overstromingen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over enorme menselijke tol, in België en de rest van de wereld.
Dit scenario is vermijdbaar. Alternatieven bestaan, ze zijn goed doordacht en klaar om te gebruiken. Met ambitieuze en bindende klimaatdoelstellingen, politieke moed en een gericht belastingsysteem kunnen we onze ruimtelijke ordening verbeteren, onze afhankelijkheid van de auto afschudden, onze woningen verduurzamen, onze zorgeconomie versterken, onze voedselvoorziening toekomstbestendig maken, en een einde maken aan onze verslaving aan fossiele brandstoffen. Alleen met een radicale vermindering van ongelijkheid kunnen we de planeet redden en tegelijkertijd welzijn voor iedereen garanderen.
Daarom vraagt Oxfam de Belgische beleidsmakers om een vermogensbelasting in te voeren, de ongelijkheid sterk terug te dringen, fossiele brandstoffen uit te faseren, de excessieve uitstoot van de rijkste 1% in te perken, en op grote schaal te investeren in ruimtelijke inrichting, huisvesting, voedsel- en zorgsystemen.