Landroof voor palmolie: hoe win je je land terug?

Palmolie is de meest gebruikte plantaardige olie ter wereld. Van frituurolie over koekjes, chips, saus, margarine, shampoo tot zeep en schoonmaakmiddelen … De kans is groot dat ook jij regelmatig een product gebruikt waarin palmolie verwerkt zit.

Om aan de wereldwijd stijgende vraag naar palmolie te kunnen voldoen, worden er enorme plantages aangelegd waarvoor bos en regenwoud moeten wijken. Boeren moeten daardoor vaak hun gronden afstaan aan grote palmolieproducenten. Die praktijk heet landroof en is wijdverspreid in Indonesië.

Ook in de Banggai-regio op het Indonesische eiland Sulawesi werden boeren het slachtoffer van landroof. TUK (Transformasi untuk Kaedilan - Transformation for Justice), onze -partner in duurzame palmolie, hielp hen in hun strijd om hun land terug te winnen.

Twee hectare land per gezin

In 1992 riep de Indonesische regering arme boeren uit de drukbevolkte eilanden Java, Bali en Lombok op te migreren naar dunner bevolkte gebieden, zoals Midden-Sulawesi. Honderden gezinnen vestigden zich Banggai. Elk gezin kreeg twee hectare land om te ontginnen en te bewerken. Maar de dichtbegroeide jungle maakte het moeilijk het land te ontginnen zonder machines.

Umiyata (foto boven) migreerde als kind uit Java. Haar gezin gebruikte de grond om maïs en sojabonen te verbouwen. “Het was een zwaar leven”, herinnert ze zich. Veel land bleef jarenlang onbewerkt.

Grond voor palmolie

In 2009 bood palmoliebedrijf Wira Mas Permai (WMP) de boeren een contract aan voor de teelt van oliepalmen. De meeste boeren hapten toe, want WMP bood aan om hun land te ontruimen en de winst van de palmolie te delen. De boeren werden tewerkgesteld in het planten, bemesten en oogsten van de bomen. Tot het bedrijf in 2014 massaontslagen doorvoerde. De boeren kregen geen geld en hun schulden namen toe, want het materiaal en de meststoffen moesten ze uit eigen zak betalen.

De boeren protesteerden: ze eisten hun land terug en vernielden de oliepalmen. WMP sloeg terug met bedreigingen en claims. TUK kwam de boeren te hulp met juridisch advies en lobbywerk.

Jarenlange strijd tegen landroof

Agus R. Tatu, leider van de plaatselijke boerenvereniging, kreeg al eerder te maken met landroof. Hij moest gedwongen migreren naar Banggai toen een suikerfabriek zijn grond in Noord-Sulawesi afnam. Samen met de twintig andere gezinnen die naar Banggai verhuisden, vormen ze nog steeds een boerenvereniging. Ze werken samen op het land en gingen samen de strijd aan tegen WMP. Na de massaontslagen wonnen ze 150 van de 180 hectare grond terug.

Maar het bedrijf sloeg terug. Twee jaar geleden werd Agus samen met negen collega’s gearresteerd. WMP beschuldigde hen van het stelen van gewassen en hout. Met de steun van TUK gingen ze de confrontatie met het bedrijf aan, eisten ze hun landrechten op en ontliepen ze een straf. De palmbomen op hun grond werden uiteindelijk verwijderd.

Alternatief voor palmolie

 “TUK ondersteunde ons met juridisch advies over mensen- en boerenrechten. Daardoor gaven we niet op. We slaagden erin van de overheid onze bondgenoot te maken in plaats van een vijand. We overtuigden hen ervan dat kleinschalige landbouw een veelbelovend en winstgevend alternatief kan zijn voor de palmolie-industrie”, vertelt Agus.

Vrouwelijk leiderschap

Om ervoor te zorgen dat de kwetsbare boeren zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien, gaf TUK ook trainingen in duurzame landbouwtechnieken, financiën en ondernemerschap.

Ook Umiyata (links) kon met de hulp van TUK uiteindelijk haar land terugeisen. Daarna volgde ze een opleiding in vrouwelijk leiderschap. Nu is ze voorzitter van de coöperatie van vrouwelijke boeren in haar dorp en heeft ze een goed draaiende boerderij. "Ik heb geleerd om voor mijn mening op te komen en problemen aan te pakken”, zegt ze. De bomen zijn verdwenen en hebben weer plaats gemaakt voor maïs. Met de opbrengst daarvan heeft ze twintig koeien gekocht als slimme investering in haar landbouwbedrijf.

Foto's©Ilvy Njiokiktjien/OXFAM